ममता ब्यानर्जीलाई चुनौति दिन हजारौँ जनता भेला भए मेला ग्राउण्डमा

डी के वाइबा
कालेबुङ। “ ज्यान दिन तयर छु तर गोर्खाल्याण्ड दिनेछुईन ” भनेर ममता ब्यानर्जीले गोर्खाल्याण्ड आन्दोलनकारीहरुलाई अझ उत्साहित बनाईदिएका छन। लेप्चा समुदायको संगठन ईल्टाको पक्षबाट भाग्य विधाताको उपनाम थापेर गोर्खाल्याण्डको बिरोध गरेपछि आज तिनलाई चुनति दिन हाजारौँ जनता मेला ग्राउण्डमा भेला भएका थिए। सिमित लेप्चा समुदाय अनि बिभिन्न स्थानहरुबाट भेला भएका तृणमूल समर्थकहरुको भीडलाई देखेर मेला ग्राउण्ड 30 – 40 हजार मानिसहरु भेला भएका छन भन्ने मुख्यमन्त्रीलाई चुनौति दिन आज मेला ग्राउण्डमा जनता पुग्दा ममता ब्यानर्जी उपस्थित रहेको कार्यक्रमको तुलनामा तीन गुणा बेसी मानिसहरुको भीड रहेको थियो। जहाँ ममता व्यानर्जीको सुरक्षाको निम्ति सुरक्षा कर्मीहरु तेनाथ थिए त्यहाँ पनि गोर्खाल्याण्ड माग्ने जनताको भीड जमएको थियो। यस अवधी जनताको ओर्लन्दो भीडलाई ध्यनमा राख्दै पुलिस बल पनि मैदानमा तैनाथ हुन परेको थियो। यहाँको डम्बर चौकबाट शुरु भएको जुलुसले छुट्टै राज्य गोर्खाल्याण्डको पक्षमा नाराबाजी गर्दै शहर परिक्रमा गरेर सोझै मेला ग्राउण्डमा पुगेको थियो। उक्त भीड मेला ग्राउण्डा पुग्दा लेप्चा समुदायको कार्यक्रममा खाली रहेको सम्पूर्ण ठाउँहरुमा पनि गोर्खाल्याण्ड माग्ने जनताहरु नाराबाजी गर्दै उभिएका थिए। 

मंगलबार मेला ग्राउण्ड ‘ममता ब्यानर्जी आच्चुले’को नाराले गुञ्जयमान रहेको थियो भने आज गोर्खाल्याण्ड जिन्दावाद ! ममता ब्यानर्जी मूर्दावादको नाराले गुञ्जिएयो। यसैक्रममा उक्त जनसमुन्द्रलाई गोर्खाल्याण्ड जोईन एक्सन कमिटिका अध्यक्ष रेभरेन डा एनोसदास प्रधानले जति ममता ब्यानर्जीले गोर्खाल्याण्ड हुँदैन भन्छ त्यतिनै गोर्खाल्याण्ड आन्दोलनकारीरु सक्रिय भएर आन्दोलनलाई अघि बडाउँन सडकमा निस्कनेछन भने। “ममता ब्यानर्जीले आफ्नो ज्यान दिए पनि गोर्खाल्याण्ड हुनेछैन भनेर धाक नलाए हुन्छ। यस्तै बयान बिहारका मुख्यमन्त्री लालुप्रसाद यादवले झारखण्ड गठनको आन्दोलनमा झरखण्ड बनिनेछ भने मेरो लाश माथी बनिनेछ भनेका थिए। आज लालुप्रसाद पनि छन अनि झारखण्ड पनि निर्माण भएको छ। त्यस्तै यता ममता ब्यानर्जी पनि जिउँदै हुनेछिन अनि गोर्खाल्याण्ड पनि गठन हुनेछ” एनोसदास प्रधानले भने। 

यसैक्रममा तिनले जति जति गोर्खाल्याण्डको बिरुद्धमा ममता ब्यानर्जी जति गर्जिन्छ त्यतिनै गोर्खाल्याण्ड प्रेमीहरु एक भएर आन्दोलनमा सक्रिय बन्ने पनि तिनले दाबी गरे। एकजना मुख्यमन्त्रीले गोर्खाल्याण्ड हुँदैन भन्नु दुर्भाग्य पूर्न रहेको बताउँदै भारतको निर्माणमा गोर्खाहरुको ईतिहास ममता ब्यानर्जीले पडनुपर्ने तिनले सुझाव दिए। “आज ममता ब्यानर्जीले गोर्खाल्याण्डको माग दार्जेलिङवासीको माग हो भन्ने कुरा गर्दैछ। यो तिनको गलत बुझाई हो। गोर्खाल्याण्ड भारतभरी छरिएर बसेका गोर्खाहरुको माग हो। गोर्खाहरुको ईतिहास थाह नभएको यस्तो अनपड मुख्यम्नत्री आजसम्म मैले देखेको छुईन” प्रधानले भने। तिनले सम्बोधनको क्रममा मुख्यमन्त्री ममता ब्यानर्जीको कटाक्ष गर्दै पहाडमा मधेशबाट राशन आउँछ भनेर राशन बन्द गर्ने दिएको चेतावनी बिषयमा ममता ब्यानर्जी राशन बन्द गर्ने को हो ? भनि प्रश्न राखे। “भारत सरकारले भर्खरै फूड सेक्युरिटी बिल पारित गरिसकेको छ। यसको अर्थ देशका सम्पूर्ण नागरीकले खाद्यन्न पाउँनुपर्छ भन्ने हो। आज यता ममता ब्यानर्जीले कसरी पहाडलाई अन्न दिन्न भन्छ ? यदि बङगालले अन्न दिदैन भने हामी बिहारबाट ल्याउँनेछौँ, असमबाट अन्न ल्याउँनेछौ तर जनतालाई भोकै राख्नेछैनौँ” रेभरेन डा एनोसदास प्रधानले ममता ब्यानर्जीलाई चुनौति दिदै भने। 

आर्कोतिर आज उक्त जनसमुन्द्रलाई बिद्यार्थी मोर्चाका केन्द्रिय समिति उपाध्यक्ष दिप थापाले सम्बोधन गर्दै ममता ब्यानर्जीले सोझा लेप्चाहरुलाई प्रयोग गरेर राजनीति गरिरेहेको आरोप लगाए। तिनले कतिपय लेप्चा नेताहरु व्यक्तिगत स्वार्थ पुरा गर्न ममताको ईशारामा कार्य गरिरहेको तिनले अरोप लगाउँदै लेप्चाहरुको बिकाश हुनु ठिकै भए पनि एउटा जातिको नाउँना आन्दोलनलाई रोक्ने राजनीति हुनु ठिक होईन भने। ममता ब्यानर्जीले बङगाल बिभाजन हुनु दिनेछुईन भनेको बिषयका प्रतिक्रिया व्यक्त गर्दै गोर्काहरुले आफ्नो प्राण त्यागेर पनि गोर्खाल्याण्ड ल्याएरै छोडने प्रतिबद्धता जाहेर गरे। अर्कोतित आजको उक्त बिराटजुलुसलाई नारी मोर्चा नेत्री बन्दना योञ्जन, रुबेन लेप्चा आदिले पनि सम्बोधन गरे।

Source - DK Waiba  

06:51 | Posted in , , , , | Read More »

लता और रफ़ी की आवाज़ में नेपाली-हिन्दी मिश्रित गीत "जुनेली रात मा"

दीपक राई
भारतीय संस्कृति में रचे बसे जनजाति विषयक लोक गीत गाहे बगाहे हिन्दी फिल्मो के रुपहले परदे पर देखने को मिल जाता है । उसी कड़ी में कई साल पहले, तकरीबन 44 साल पहले आई " तलाश' नाम की फिल्म में एक गीत बेहद लोकप्रिय हुआ था। इस गीत के बोल थे "जुनेली रात मा" और इस गीत को लता मंगेशकर और मोहम्मद रफ़ी ने अपनी आवाजें दी थी। जब इस गीत को मैंने ( अपनी आदत के अनुसार में दिन में कुछेक मिनट रेडियो ट्यून करके सुन ही लेता हूँ ) सुना तो पाया कि इस गीत के बोल नेपाली भाषा में है , तो मुझे सहज इस गीत के ऊपर और अधिक जान्ने की जिज्ञासा हुई सो श्रीमान गूगल के दरबार में पहुंचा तो उन्होंने सूचना दी कि यह गीत विख्यात गीतकार मजरूह सुलतानपुरी और संगीतकार सचिन देव बर्मन की रचना है । इतना जानने के बाद मैंने फिर यूट्यूब में जाकर इस गीत के वीडियो को देखा तो लगभग सकपका के रह गया ।

 हुआ दरअसल ऐसा कि जो गीत मैंने अब तक सुना तो उसे देखकर एक गंभीर समस्या "पहचान" की ओर बरबस ध्यान चला गया । इस गाने में नेपाली गीत का इस्तेमाल आदिवासियों के पारंपरिक गीत लोकगीत के रूप में हुआ है, जो बेहद आपत्तिजनक है । भारत में रहने वाले भारतीय मूल के गोरखाओ का अपना वजूद रहा है और इन्होने कभी भी घूमंतू और कबिलेनुमा जीवन को व्यतीत नहीं किया है। नेपाली भाषा के प्रयोग की मैं सराहना करता हूँ और साथ ही इस फिल्म में जो कुछ बताया और दिखाया गया , उससे मैं इत्तेफाक नहीं रखता
लेकिन लता जी मंगेशकर की आवाज़ में मधुर संगीत में नेपाली परिवेश का सम्मान करना  है।

आज को जुनेली रात मा  - तलाश (1969)
               

00:20 | Posted in , , , , , , , , , , | Read More »

The Biography of Nepali Poet Bal Krishna Sama

Balkrishna Samser Jang Bahadur Rana (1903-1981),who adopted the pen name 'Sama' which means equal in 1948, is one of the trimurti of early modern Nepali Literature that considered a dramatist or a poet and his reputation as a painter should also be mentioned but as the years passed and his contributions reasseased with the benefit of hindsight it seems likely that this poetry will stand the test of time rather than his plays.The latter,though still highly praised by critics are often assessed by younger writers as heavily dated and decreasing relevance to a society that has changed radically since they were composed.The majority of the poems after his plays represent a major advance in the simplification of poetic diction in Nepali .The relational angestic philosophy they promote with varying degrees of success strike a chord among readers.
Unlike his two equally illustrations contemporaries, Sama was a member of the ruling elite and his education and circumstances were therefore radically different.Despite the linguistic simplicity of his poems,is approach was mere electic and intellectual,and less rhapsodic,than Devkota's .Ma Garbha Garchu (1968) is a love poem in which love is expressed paradonically in terms of hatred for the cliched objects of romantic verse that separate man from woman.Manis Svayam Devata Huncha (1968) is perhaps the most succinct expression of Sama's humanism -the theme of a large number of his poems,including the celebrated but somewhat over extended.  He was awarded with the Tribhuwan Puraskar from Nepal Rajakiya Pragya Prathistan in 1972. The same year he received the Bishesh Upadhi from Tribhuvan University and in 1978, the Prithvi Pragya Puraskar from Pragya Pratisthan. He died in 1981.


इच्छा यो छ महेश, अन्तिम जसै यो मृत्युसैया जली
मेरो रक्त सुकाउला म गरुँला अन्योल भै छट्पटी
त्यो बेला मुखमा बुटीहरु परुन् नेपालकै केवल
जे-जेमा हिमशैलको छ मधुरो मीठो चिसो चुम्बन ।१।
यो नेपाल स्वतन्त्र भै फुलिरहोस्, राजाप्रजामा सधैँ
झाँगी फैलिरहोस् बढेर लहरा यै शान्ति ऐर्श्वर्यको
यो सन्देश म ब्रहृमनाल तकिया पारी पठाउँ वहाँ
साक्षी शङ्कर छन् श्मसानपछिका आशा रहेका जहाँ ।२।
बज्ला मन्दिरमा तथास्तु जब यो घण्टा दिदै उत्तर
हाँस्तै शान्त भई उही समयमा नेपाल हेरी मरुँ ।
मैरो लाश पवित्र चन्दन घसोस्, कात्रो मलाई बनोस्
नेपाली सुकुमार हातहरुले खस्रा बुनेका लुगा ।३।
नेपाली वनका कपूर तुलसी श्रीखण्डका साथमा
प्यारो सुन्दर आर्यघाट तटको साजा चितामा जलूँ,
पाउँ बस्न मरेर आखिर गई स्वर्गीय त्यै ठाउँ
मानेपालीहरु छन् मरीकन सबै जन्मिरहेका जहाँ ।४।

Original Source Link

06:59 | Posted in , , , , , , , | Read More »

1898 सिलगढ़ी तराईको फाइनल सेटलमेन्ट रिपोर्ट पढ्नुहोस्

आजभन्दा 115 वर्षअघि सिलगढी-तराईमा बंगाली बस्दैनथे, आज लगभग अरू जाति बस्दैनन्। (फाइनल सेटलमेन्ट रिपोर्ट 1898) पढ्नुहोस्। दार्जीलिङ त परै जाओस् जुन सिलगढ़ीलाई बंगाली सरकारले बंगालको हो भन्दैछ, त्यो कुनै हालतमा बंगालको हैन र पूर्व कालमा त्यहाँ बंगाली बस्दैनथे भन्ने कुरालाई अंग्रेज बंगालले 1898मा प्रकाशित गरेको, शशिभूषण दत्तद्वारा तयार पारिएको सिलगढ़ी तराईको सेटलमेन्ट रिपोर्टमा भएका जातिहरूको उपस्थितिलाई सबैले हेर्न अति आवश्यक छ। अंग्रेज बंगालको सचिवालय कलकत्ता द्वारा प्रकाशित फाइनल सेटलमेन्ट सिलगढ़ी तराईको रिपोर्ट यस प्रकार छ। हेर्नुहोस् -

(फाइनल सेटलमेन्ट रिपोर्ट 1898)

जाति। संख्या। पुरुष।स्त्री। पाठकवृन्द! तल पनि प्रथम संख्या पुरुषको र दोस्रो संख्या स्त्रीको भन्ने बुझ्नुहोला।
01)भुइमानी र मेतर । पुरुषः 539 स्त्रीः540
02) भुटिया । पुरुषः 292स्त्रीः130
03)ब्राह्मण। पुरुषः 500स्त्रीः130
04) दमाई। पुरुषः 75स्त्रीः33
05) घर्ती। 126-103
06) गुरुङ। 981-935
07) काईवार्ता। 184-135
08)कामी। 373-257
09) खम्बू(राई) 1314-1459
10) कोच। 6119-5014
11)लेप्चा। 529-532
12)लिम्बू। 416-109
13) मगर। 832-514
14)मुण्डा। 129-126
15) मुर्मी(तामङ)। 500-502
16) नेवार। 318-189
17) उराउँ। 2360- 2272
18) राजपूत। 366-143
19)सार्की। 109-42
20) सुनुवार। 67-34
21) याक्खा(राई)। 33-21
22) बोन। 644-526
23) साइक। 4000-2299

धेरै वर्ष भएको छैन यो रिपोर्ट तयार भएको । 115 वर्षमा सिलगढ़ी तराईमैं नभएको बंगाली जातिको जनसंख्याले अन्य त्यहाँ बसेका जातिको जनसंख्यामाथि यत्रो प्रभाव पार्छ र ती त्यहाँका रैथानेहरू चाहिँ अल्पसंख्यक भई अधिकारको निम्ति चिच्याइरहनुपर्ने स्थिति आइपरेको छ भने भारत सरकारले बढ्दो बंगवादप्रति चिन्ता गर्नैपर्नेहुन्छ।

माकपा सरकार होस् वा ममता सरकार । दुवै नै पश्चिम बंगालका नागरिकको सरकार नभएर बंगाली जातिका सरकार हुन्। बंगाली सरकारद्वारा बंग्लादेशी बंगाली र अन्य क्षेत्रका बंगालीहरूलाई ल्याएर हाम्रो भूभागभरि नै बंगाली जातिको जनसंख्या बढाउने काम गरिएको छ। जसको फलस्वरूप यस क्षेत्रमा मात्र नभएर पूर्वोत्तर भारतभरि नै बंगीय जातिवादको विस्तार गरिएको छ। आगामी दिनमा पूर्वोत्तर भारतमा बंगवादी विस्तारको कारणले अस्थिरता र साम्प्रदायिक सम्प्रीति बिथोलिने प्रबल संभावना देखिन्छ।

अन्त्यमा मेरो आँतका दाजु-भाइ-दिदी-बहिनीहरू! आजको दिनमा ज्यूँदै थिए भने रवीन्द्रनाथ टैगोर, बंकिम चन्द्र चट्टोपाध्याय, श्यामा प्रसाद मुखर्जी, रामकृष्ण परमहंस, स्वामी विवेकानन्द, स्वामी प्रणवानन्द, अनुकूल चन्द्र ठाकूर, बालक ब्रह्मचारी, प्रभूपादा, चैतन्य महाप्रभू, ऋषि अरविन्दलगायत कुनै पनि बंगलाभाषी सन्त र विभूतिले अवश्य गोर्खाल्याण्डको विरोध गर्नेथिए। राष्ट्रपति हुनुअघिसम्म धेरैपल्ट वर्तमान राष्ट्रपतिले पनि गोर्खाल्याण्ड़को विरोधै गरेका थिए। अतः आफ्नो को हो? आफ्नो के हो? हामी किन यसरी हाम्रा विरोधीहरूको हाँचमा जाँदैछौं? सोच्ने बेला आएको छ।
 - स्वामी स्वदेशानन्द(कनकधारा गुरुजी)
जय गोर्खा, जय गोर्खाल्याण्ड, जय गणतन्त्र भारत।
 Source - VOICE OF SIKKIMESE PEOPLE

21:09 | Posted in , , , , , | Read More »

Phatte Bahadur Singh : Publisher of first Daily Newspaper in Nepal Bhasa

Phatte Bahadur Singh (1902–1983) was a Nepalese poet and journalist who started the first daily newspaper in Nepal Bhasa. He suffered persecution and was jailed for his activities to develop his mother tongue. Singh was born in Kathmandu to father Kuldip and mother Dev Lani Singh. He was the grandson of poet Siddhidas Mahaju. Singh published his first poem entitled "Bānmalāhgu Chāl" (meaning "Bad move") in Buddha Dharma wa Nepal Bhasa in 1930.
  
Imprisonment
Nepal's autocratic Rana regime disapproved of Nepal Bhasa, and writers and publishers were harassed and imprisoned. Singh was sentenced to life in prison for editing and publishing an anthology of poems by various poets entitled Nepali Bihar in 1939. He had the book printed in Bettiah, India and shipped to Nepal. After half of the print run had been sold, the rest of the copies were confiscated. Singh was in jail from 1941 to 1945, when he was released along with other writers Chittadhar Hridaya and Siddhicharan Shrestha. In 1951, the Ranas were overthrown and democracy was established in Nepal.This brought freedom to publish material in Nepal Bhasa.

Nepal Bhasa Patrika
On 28 September 1955, Singh launched Nepal Bhasa Patrika , the first daily newspaper in Nepal Bhasa, as editor and publisher.It was published from Kathmandu and was among the few dailies during the time. In 1962, Singh was elected president of the Federation of Nepali Journalists. He was president of Nepal Bhasa Parisad (Nepal Bhasa Council) from 1955 to 1960. Nepal Bhasa Patrika (meaning "Nepal Bhasa Periodical") championed language rights and also reflected the interests of Nepalese business. It ceased publication not long after Singh's death in 1983. 


 Front page of Nepal Bhasa Patrika dated 5 November 1960.
 (Wikipedia)

03:40 | Posted in , , , , | Read More »

दुर्घन्दित राजनीतिमा स्वस्थ्य आलोचनाको खाचो

छेवाङ योञ्जन, कालेबुङ
समाज, राजनीति अनि साहित्यमाझ एक-आपसमा नङ र मासुको सम्बन्ध छ। एउटा समाजलाई विकासको चरम बिन्दुमा पुर्याउन ‍ त्यस समाजको राजनीतिलेभाइटल रोल खेलेको हुन्छ भनेसमाज अनि राजनीति दुवैलाई सुमार्गमा दोह्रयाउन साहित्यिक एवंबुद्धिजीवि जमातको जिम्मेवारी अहम हुन्छ भन्नुमा कुनैदुइ मत नहोला। विश्वभरि छरिएका कुनैपनि जातिको सामाजिक विस्तारको इतिहास पहिल्याउँदा राजनीति अनि साहित्यलेनैत्यस जातिको विकासको निम्ति प्रत्यक्ष औ परोक्षरुपमा भूमिका निभाएको पाइन्छ। यति मात्र होइन कतिपय विद्वानहरुलेत राजनीति अनि साहित्यलाई समाज परिवर्तनको निम्ति प्रयोग गरिनेएउटा हतियार नैठानेका छन्।‌ असल राजनीति अनि दुर्दर्शी साहित्यिक सोचको कारण नैआज पश्चिमी देशहरुलेविश्वमा आफ्नो तीब्र विकासको चमत्कारहरुदेखाइरहेका छन्।‌ यसैलेसमाजिक, राजनैतिक साथैसाहित्यिक विकासमा पश्चिमी देशहरुलेहाम्रो तुलनामा सयगुणा बढी फडको मारिरहेको छ। पश्चिमी देशहरुमा समाज अनि राजनीतिलाई सही बाटोमा दोहोर्याउने ‍ काम बुद्धिजीवि एवंसाहित्यिक जमातलेगरिरहेका छन्।‌ बुद्धीजीवि, लेखक, एवंसाहित्यकारहरुको साहसिक आलोचनाको कारण नैपश्चिमी देशवासीहरुमा आफ्नो समाज, राजनीति अनि साहित्यप्रति सहजैचेतनाको भावना उत्पन्न भएको हो। किनकी झुटो राजनीति र साहित्यको निन्दा गर्नेउनीहरुलेएउटा असल संस्कार पालेका छन्।‌ यसैलेसमाज अनि राजनीतिलाई लगाम लगाउनेएउटा मात्र बस्तुहो साहित्य ।

साहित्य भन्नालेकेवल वाङ्मयलाई मात्र नलिएर समाज सचेत व्यक्तिहरुको एउटा झुण्डलाई नैमान्न पर्नेहुन्छ । कारण साहित्यलेसमाजको दर्पणको काम गर्छ भनेसाहित्यलाई दह्रो बनाउनेकाम समाजको बुद्धीजीविवर्गलेगरेको हुन्छ । यदि बुद्धीजीविहरुलेआफ्नो समाज अनि राजनीतिलाई छाडा छोडनेकाम गर्छन्‌ भनेत्यस जातिको विकासमा पूर्णविराम लाग्नसक्छ भन्दा कुनैअप्ठयारो नहोला। यहाँविश्वसाहित्य अनि राजनीतिको चर्चा गर्नअघि आफ्नैक्षेत्रमा देखा परिरहेका यस प्रकारका समस्याहरुमाथि प्रकाश पार्न अनिवार्य ठहर्दछ्। बुद्धीजीवि जमातलेछाडा छोडेको कारण अहिलेदार्जीलिङ पहाड चिन्तजनक अवस्थामा पुगेको छ। समाज अनि राजनीतिलाई दिशानिर्देश गर्न केयहॉंका बुद्धीजीवि जमात अनि साहित्यकारहरुले सही भूमिका निभाइरहेका छन्‌ त? हाल यो एउटा ताजा प्रश्न भएर खडा भएको छ पहाडको राजनैतिक परिवेशमा। विगत 6 वर्ष अघिदेखि हाम्रा समाजका सचेत बुद्धीजीविहरुलेयहॉंको समाजिक अनि राजनैतिक उतर-चडाउबारेके-कस्ता प्रकारलेमनथन गरिरहेका छन्‌? साधरण जनतामा राजनीति चलखेल अनि यसको दुरगामी प्रभावमाथि अनुमान लगाउनेक्षमता प्रायः त हुँदैनन्‌ पनि यसैलेयहॉंका जनतालाई राजनैतिक दलहरुलेकेवल व्यक्तिगत स्वार्थको निम्ति मात्र प्रयोग गरिरहेका छन्।‌ तर राजनैतिक दल अनि राजनेताहरुको क्रियाकलापमाथि बुद्धीजीविहरुको सही नजर पर्नुपर्नेहो। यदि जनतालाई अन्धकारमा राख्नेराजनीति हुँदैछ भने त्यसको सही आलोचना बुद्धीजीवि जमात एवंसाहित्यकारहरुबाट हुनुपर्नेहो। तर यहॉंसो भइरहेको छैन। आजभन्दा 26 वर्षअघि यहॉंको राजनीति अनि कुव्यवस्थाको आलोचनामा समाज सचेत व्यक्तिहरुलेसाहसिक कलम चलाएका थिए।

20 वर्षेआयुपुगिसकेका त्यसताकको तानासाही व्यवस्थालाई ध्वस्त पार्नको पछि अनुकूल समयमा नैबुद्धीजीविहरुलेआफ्नो साहसिक लेखहरुजनता समक्ष पुर्याएको ‍ ठोस्‌ उदाहरणहरूछन्।‌‌‌ यस्ता कुव्यवस्था विरूद्ध त्यसताकको लेख, आलोचना आदिलेनैजनचेतनाको काम गरेको थियो। फलस्वरुप दागोपाप जसस्तो शक्तिशाली तानाशाहि व्यवस्थालाई विफल पार्नमा सहयोग पुगेको थियो। तर समय अनि परिस्थितिको परिवर्तन साथ-साथैबिस्तारैहाम्रो समाजमा राजनैतिक आलोचनाहरुको खॉंचो देखापर्न थालेको छ। विगत 6 वर्ष यतादेखि स्वास्थ्य राजनैतिक आलोचनाहरुदेखि जनसाधरण बिमुख भइरहेका छन्‌ भन्दा कुनैआपत्ति नहोला। समाज अनि राजनीतिमा दिन प्रतिदिन उताड- चडाउहरुदेखा परिरहन्छ। तर यस्ता घटनाहरुको ठीकसित विश्लेषण गरी सही निचोड जनता समक्ष राख्ने विज्ञजनहरूको कमि हुँदैगइरहेको हामी अनुभव गर्नसक्छौं। विशेष गरी हाम्रो समाजमा राजनैतिक विश्लेषकहरूको कमी रहेको कारणलेगर्दा पनि राजनैतिक दलहरुलेआफ्नो मनमानी गरिरहेको हुनसक्नेअनुमान लगाउन सकिन्छ। किनभने, राजनीतिको दुरगामी प्रभावबारे जबसम्म विशलेषकहरुलेखुलेर लेख्दैनन्‌ तबसम्म दलहरुलेआँखा बन्द गरेर आफ्नो सत्ताको घोडा अघि बढाई नैरहन्छ। हुन त पहाडमा स्वास्थ्य आलोचना पचाउनेमाह्वोल छैन। कुनैपनि विषयमाथि विशलेषण गरेजाति विरोधीको संज्ञा दिएर समाज वहिष्कार गर्नेप्रथा रहेको पहाडमा राजनैतिक दल अनि नेतृत्वहरूको क्रियाकलापबारेआलोचना गर्नुभनेको एउटा चुनैतीपुर्ण कार्य नैहो। तर लेख्नेेमाह्वोल छैन भन्दैमा राजनैतिक अत्याचारको मुकदर्शक भएर बस्नुभनेको पनि एक प्रकारको अमानवीय कार्य नैहो। समयमा नैबुद्धीजीविहरुलेपहाडको समाजिक अनि राजनैतिक दुवैपक्षमाथि असल विश्लेषण नराखेयहॉंका जनतालेप्रत्येक पटकको राजनैतिक उताड-चडाउमा धोका खानेछन्।‌

एउटा असल समाज निर्माणको निम्ति राजनैतिक अनि गैर-राजनैतिक सङ्घ-संस्थाहरुको भूमिका महत्वपूर्ण मानिन्छ। यसैलेयी दुवैराजनैतिक दल अनि सङ्घ-संस्थाहरुलाई सही दिशामा लैजाने दायित्व समाज सचेत व्यक्ति एवंबुद्धीजीविहरुको हो। तर हाम्रो दार्जीलिङ्गेसमाजमा भने बुद्धीजीविहरुकेवल ब्राण्ड-को रुपमा मात्र विकसित भइरहेका छन्।‌ सॉंच्चैपहाडमा बुद्धीजीविहरुको आ-आफ्नो ब्राण्ड छन्‌ भन्दा कुनैफरक पर्दैन। आफ्नो ब्राण्डको आधारमा नै बुद्धीजीविहरुलेसमाजमा स्तर बनाइराखेका छन्।‌ यति मात्र होइन राजनैतिक दलहरुमा पनि बुद्धीजीविको मान्यता लिइ निक्कैठूलो-ठूलो पदभार लिएर उनीहरूबसेका छन। तर पद अनि मान्यता अनुसार यी बुद्धीजीविहरुको कार्यप्रणाली भनेठिक उल्टो रहेको छ। दलको कुकार्य अनि दलभित्रको अन्तरकलहहरुलुकाउन अनि सोझा जनतालाई आफ्नो दलको दास बनाउनमा मात्र उनीहरूलेआफ्नो विवेकको प्रयोग गरिरहेका छन्।‌ राजनैतिक दलहरुलाई सही निर्देशन गर्नको साटो बुद्धीजीविहरुलाई नैउल्टो दलहरुलेमोहरा बनाएर प्रयोग गरिरहेका छन्।‌ यसैलेबुद्धीजीविहरु केवल राजनैतिक दलहरुको मोहरा अनि ब्राण्ड मात्र भइरहेका छन्।‌ वास्तवमा आफूहरुले निभाउनुपर्नेभूमिकामा भनेउनीहरुशुन्यप्रायः रहेका छन्।‌ कतैबुद्धीजीविहरुलेनैराजनीतिक दलहरुलाई विपरित दिशा तिर त दोहोर्याइ ‍ रहेका त छैनन्‌? अहिलेआम मानिसमा पनि यस्ता प्रश्नहरूउठ्न‌ थालेका छन्।‌ हुन त समाजमा मान्यता पाएका वरिष्ट बुद्धीजीविहरुलेनैखुलेेआम राजनैतिक दलहरुको कुकर्महरुलाई डाक-छोप गर्नेकाम गरेपछि उनीहरुको चलखेलबारेआम जनतामा हल्ला फैलिनुसवभाविक हो। वर्तमान स्थितिमा हाम्रा बुद्धीजीविहरुलेसमाजमा आफ्नो छबी कायम गर्न सकिरहेका छैनन्।‌ राजनीतिमा देखा परेको कुसंस्कारहरुलाई दह्रिलो प्रकारले आलोचना गर्नको साटो समाजका दिग्गज लेखक अनि बुद्धीजीविहरुलेयस्ता विषयमा चासो राखेको देखिँदैन। यसैकारण अचेल पत्र-पत्रिकातिर पनि राजनैतिक लेखहरुको संख्या घट्दै ‌ गइरहेको छ। 

यसैलेहाल आम-मानिसमा राजनीति भनेको अन्धालेहाती छामेजस्तो मात्र भइरहेको छ। राजनैतिक दलहरुको राम्रो अनि नराम्रो पक्षबारेजनता अनभिज्ञ नैछन्।‌ जबसम्म समाजका हरेक सचेत व्यक्ति, बुद्धीजीवि, लेखक, साहित्यकार आदिलेआ-आफ्नो स्तरबाट समाजलाई कुमार्गतिर लैजानेराजनीतिको ठिकसँगलेव्याख्या गर्दैनन्‌ तबसम्म हाम्रो समाज अनि जाति स्वार्थप्रेरित नेताहरुको दास भई नैरहनेछन। हाम्रो समाज र राजनीति सँग-सँगै साहित्य पनि दिन-प्रतिदिन पछाडी पर्दैगइरहेको छ। सवार्थप्रेरित राजनीतिको कारण समाजमा देखोपरेको विकृति अनि विसंगतीहरुलाई साहित्यकार अनि सर्जकहरुलेअनदेखा गरिरहेका छन्।‌ साहित्यलाई राजनीतिमा मुछ्नु ‌ हुँदैन भन्नेकिसिमको मतलेपनि हाम्रो समाजमा कुराजनीतिलेफस्टाउनेमौका पाएको छ। किनकी विज्ञजनहरुबाट आफ्नो लेख, कृति आदिमा राजनीतिको नकारात्मक प्रभावबारेस्वास्थ्य आलोचना भइरहेको छैन। राजनीतिको स्वास्थय आलोचना पचाउनेक्षमता पहाडको दलहरुमा छैन भन्नेमत पनि हाम्रा बुद्धीजीवि, सर्जक, लेखक अनि साहित्यकारहरुमा स्थापित हुँदैगइरहेको छ भन्नेधारणा पनि धेरैमा पाइन्छ। किनकी, विगतमा सर्जक, लेखक अनि साहित्यकारहरुको छप्परमा राजनैतिक दलहरुलेढुंगा बर्साएको इतिहास साक्षी छ। तर दलहरुको तानाशाही तागतअघि आफ्नो सिप चल्दैन भन्नुपनि एउटा कायरपना नैहो। 

कलमको ताकत अघि विश्र्वको कुनैपनि शक्ति टिक्न सक्दैन यो ध्रुवसत्य हो। यसैलेअब पहाडको सामाजिक अनि राजनीतिक दुवैस्तरमा परिवर्तन ल्याउन कलम क्रान्तीको अवश्यक छ। हाम्रो समाज अनि राजनीतिमा देखापरेको विसंगती अनि विकृतिको पोष्टमोर्डम गर्न समस्त लेखक, सर्जक, बुद्धीजीवि अनि साहित्यकारहरुलेमुखर भएर आलोचना गर्नेअनि लेख्नेसमय आएको छ। राजनीति भन्नसाथैनाक खुमच्याउनेपहाडका जनतालाई राजनीतिको सही परिभाषा दिनेदायित्व समाजका बुद्धीजीवि, लेखक अनि सर्जकहरूको हो। किनकी, समाज अनि राजनीतिबाट बुद्धीजीवि, लेखक अनि साहित्यकारहरुअलग बस्न सक्दैनन्।‌ ‘सॉंचो साहित्यलेत सामाजिक जीवनको सबैपहलुयथार्थवादी रुपलेदर्शाउँछ अनि राजनीति मानव समाजको एक अभिन्न अंग हो, अतएव साहित्यलाई राजनीतिबाट कसरी अलग राख्न सकिन्छ?’- स्व. बद्रीनारायण प्रधानको यस भनाइलाई यहॉंप्रस्तुत गर्दैहाम्रा समाजका सम्पूणर्र् बुद्धीजीवि, लेखक, सर्जक, आदि समक्ष समाज अनि राजनीतिबारेअसल आलोचना गरेर साहित्य मार्फत मानव धर्म पालन गरौंभन्नेमत प्रकट गर्दछु।

21:56 | Posted in , , | Read More »

नेपाली आधुनिक गीतका आदिगायक 'सेतुराम प्रधान'

आदिगायक सेतुराम प्रधान संवत् १९४० सालमा काठमाडौँको असन, कमलाक्षीमा जन्मेका थिए । कृष्णधर र हरिदेवीका तीन सन्तानमध्ये सेतुराम कान्छा थिए । सेतुराम सानैमा 'हुने बिरुवाको चिल्लो पात' देखिन्थे । सेतुराम बाल्यकालदेखि नै गीत गुनगुनाउने गर्थे । उनी आफ्ना बाबु कृष्णधरको पछि लागेर कहीँ कतै पुग्दा हार्मोनियम भेटे भने त्यहीँ पनि पलेँटी कसेर बजाउन थालिहाल्थे र आफूलाई गीतमा डुबाउँथे । सेतुराम प्रधानको घरपरिवार नै सङ्गीतमय थियो । त्यस घरमा जोकोही पुगे पनि सङ्गीतको पारख गरेर मात्र र्फकने गथ्यो । सेतुरामका दाजु कृष्णदासलगायत घरपरिवारका प्रायः सबै सदस्य सङ्गीतमा झुकाउ राख्थे । त्यसै गरी सेतुरामकी दिदी राममाया पनि गायनमा रुचि राख्थिन् । सेतुरामचाहिँ गायनकलामा बाल्यकालदेखि नै मन, वचन र कर्मले समर्पित थिए । कृष्णधरले आफ्ना छोराको गायनयात्राका लागि प्रशिक्षकलगायत आवश्यक सामग्री पनि जुटाइदिएका थिए । त्यतिखेर पढ्न-लेख्नभन्दा गीत गाउनैमा सेतुराम चाख राख्थे । उनले पढ्न पनि जानेका थिए । पढाइचाहिँ उनको स्वाध्ययन थियो । उनी स्कुले शिक्षाका नभएर वैयक्तिक ज्ञानका उपज थिए । उनी सबैसँग मिलेरै कुरा गर्थे, मिलेरै व्यवहार गर्थे र मिलेरै आफ्नो कामधन्दा गर्थे । मिलनसारिता उनको गुण थियो । 

सेतुरामले आफ्ना बुबाआमा, दाजु र दिदीहरूबाट गीत गाउन प्रोत्साहन पाए । वास्तवमा त्यस बेला एकोहोरो सङ्गीतमा लाग्ने मान्छे समाजका लागि इज्जतदार हुँदैनथ्यो । तैपनि सेतुरामले चाहिँ त्यस क्षेत्रमा पनि राम्रो सम्मान पाए । सेतुराम आठ-नौ वर्षकै उमेरमा काठमाडौँ उपत्यकामा गीतगायनका जुनसुकै कार्यक्रममा पुग्थे । उनी गीत गाउन पुगेका जुनसुकै टोलमा मान्छेको घुइँचो लाग्थ्यो । सेतुराम सानोमा गोर्‍हो अनुहारका थिए । सेता भएकैले उनलाई सेतुराम भन्ने गरिएको थियो । किशोरावस्थाले डाँडो काट्ता-नकाट्तै सेतुराम हेर्दा खाइलाग्दा देखिन्थे । साथै उनी बोल्दा सबै मक्ख पर्थे । त्यति मात्र होइन, उनको रहनसहन, लगाइखवाइ, बोलीचाली, हिँडाइडुलाइ पनि आकर्षक देखिन्थ्यो । उनी मध्यमवर्गीय परिवारका थिए उनका अविभावकको पेसा भाँडाकुँडाको व्यापार थियो । 

सांगीतिक सुरुवात
सेतुराम नेपाली आधुनिक गीतका आदिगायक हुन् । उनले संवत् १९६५ सालमा नै गीत गाएर नेपाली साङ्गीतिक आकाशमा नेपाली भाषाको गीत रिकर्डिङ गर्ने पहिलो गायक हुने सौभाग्य पाए । गीत गाउने क्रममा उनले सुरुमै राष्ट्रिय विभूति मोतीराम भट्टद्वारा लिखित 'यता हेर्यो यतै मेरा नजर्मा राम प्यारा छन्' बोलको गजल गाए । यस गीतको धून पनि उनैले दिएका थिए । उनी गजलमा जसरी लहसिएका थिए लोकपाराका झ्याउरे गीतमा पनि उनी त्यत्तिकै टाँस्सिएका थिए । उनको गायनकलाको त्यति बेला जनस्तरका साथै राणाका दरबारमा पनि धूमधामै प्रशंसा हुने गथ्र्यो । त्यही कारणले उनी जागिरेका रुपमा बबरमहल पनि प्रवेश गरेका थिए । सेतुराम साहू जनकलाल श्रेष्ठको सौजन्यमा कोलकाता पुगेका थिए । त्यतिखेर जनकलाल श्रेष्ठचाहिँ भद्रकाली हाउसको स्थापना गरेर ग्रामोफोनको चक्का बेच्ने नेपालका मुख्य बिक्रेता थिए । उनी व्यापारी भएर पनि अर्काको हितमा आफ्नो व्यापारलाई पनि जोड्ने गर्थे । त्यसैले उनले करबल गरेर चेपचाप गरेर र विभिन्न प्रलोभन देखाएर सेतुरामलाई गीत रिकर्डिङ गर्नका लागि संवत् १९६५ मा कोलकाता पुर्याएका थिए । कोलकाता पुर्याएर जनकलाल श्रेष्ठले जोनोफोन रिकर्डको लेबलमा भद्रकाली हाउस उल्लेख गरी सेतुरामका स्वरमा मात्र सातवटा रिकर्ड गराएका थिए । ती सातवटा रिकर्ड मा चौधवटा गीत भरिएका थिए । 

सेतुरामका गीतले हलचल पैदा गर्दा उनीप्रति राणासरकारको कान पनि ठाडो भएको थियो । त्यसैले उनले चाँडै राणादरबारमा प्रवेश पाएका पनि थिए । सेतुरामका ओजपूर्णका गीत स्वयम् मा आकर्षक थिए तापनि उनी गीतगायनका इतिहासपुरुष मानिन्छन् । सुवी शाहका शब्दमा भन्ने हो भने "सङ्गीत क्षेत्रमा सेतुरामले नेपाली गीतमा नयाँ आयाम थपेर नेपाली कलाकारको प्रतिष्ठा बढाइसकेको देखिन्छ ।" वास्तवमा सेतुरामले त्यस युगमा पनि निर्धक्क गीत गाएर नेपाली साङ्गीतिक आकाशमा नयाँ आयाम थपेका थिए । उनी पहिलो गायक मात्र होइन पहिलो आधुनिक झ्याउरे गीत गाउने हिसाबमा पनि नेपाली संसारमा सर्वाधिक चर्चित भए:- "ए आमा सानीमा फूलको थुँगो खस्यो पानीमा !" करियामोचनपछि चन्द्रशमशेरलाई सर्काएर सेतुरामले गीत गाएका थिए । त्यो गीत त्यति बेला पनि ग्रामोफोनमार्फत चारै तिर बजाउने गरिन्थ्यो । 

सेतुरामको मध्यमकाल
सेतुरामले आफूले प्रेम गरेका सुन्दरीहरुमध्ये केहीसँग बिहे गरे । उनका औपचारिक लगनगाँठो कस्सिएका चाहिँ चार श्रीमती थिए । तीमध्ये जेठी श्रीमतीबाट रामबहादुर प्रधानको जन्म भएको थियो । रामबहादुर पनि उस्ताद थिए । माइली श्रीमतीबाट केदार प्रधान र साइँला प्रधान जन्मेका थिए । यी दुई भाइ पनि गायनमा रुचि राख्थे । केदार प्रधान र साइँला प्रधान किशोरावस्थामा नै स्वर्गीय भए । सेतुरामकी साहिँली पत्नीबाट सन्तान जन्मेका थिएनन् । सेतुरामले सुकुनानी श्रेष्ठलाई प्रेम गरी चौथी श्रीमतीका रुपमा आफ्नो घर भित्र्याएका थिए । सुकुनानी प्रधानबाट पाँच भाइ छोरा र चार बहिनी छोरीहरु मिठाइदेवी मेवादेवी मिस्रीदेवी र नारायणदेवी जन्मे । पाँचभाइ छोराहरुमध्ये चार भाइचाहिँ बालककालमा नै दिवङ्गत भए । उनका छोराहरुमध्ये बद्रीप्रसाद प्रधान मात्रै बाँचे । बद्रीप्रसाद प्रधान र तीन छोरीको चाहिँ घरबार पनि भयो । सेतुरामले नेपाली भाषाका सोरवटा गीत रिकर्डमा नै स्वराङ्कन गराएको पाइएको छ । तीमध्ये उनले गजल भजन झ्याउरे आदि गीत गाएका थिए । त्यस समयमा उनले १२ वटा नेवारी गीत पनि गाएका थिए । उनका गीतहरु जति स्वच्छन्दताले भरिएका हुन्थे त्यति नै मर्म स्पर्शी पनि हुन्थे । गीत गाउँदाचाहिँ उनी रोमान्टिक शब्द नै बढी रोज्ने गर्थे । त्यसैले पनि होला उनको गायनका विशेषतालाई लिएर चारै तिर हल्ला मच्चिने गथ्र्यो । वास्तवमा त्यतिखेर सेतुरामको स्वर भएको ग्रामोफोनका चक्का घुमाई फिराई धेरैले सुन्ने गर्थे । त्यतिले नपुगेर सेतुरामका गीत माइकमा राखेर पनि घन्काउने गरिन्थ्यो । 

सेतुराम सौखिन गायक थिए । उनी आफ्नो आत्मसन्तुष्टिका लागि मात्र गीत गाउँथे । उनको स्वरको मातमा परेर नै साहू जनकलाल श्रेष्ठले उनको ग्रामोफोन रिकर्ड बनाइदिएका थिए । हुन त सेतुरामले जीविकोपार्जनका लागि गीत गाउने लक्ष्य नै राखेनन् । यति हुँदाहुँदै पनि उनका गीतका चक्काहरु निकै बिक्री हुन्थे । त्यतिखेर नेपाली भाषाका गीतका चक्का पाउन नै गारो थियो । त्यसैले उनका स्वरहरुले सजिएको ग्रामोफोन नेपाल भित्रिएपछि उनको ख्याति चम्केको थियो । त्यस बेला नेवारी गीतको रेकर्ड गरेकाले सेतुराम काठमाडौँ उपत्यकाको नेवार समुदायमा सबैका मन परेका गायक भएका थिए । 'राजामति कुमति' भन्ने गीतको स्वराङ्कनपछि काठमाडौँ सहरमा उनी धेरैका हाई हाई भए । उनी गीत गाउँदा नाच्ने पनि गर्थे । ठट्टा गरीगरी नाच्ने र गाउने कलामा उनले ख्याति कमाएका थिए । सेतुरामभन्दा पहिला नेपाली गीत रिकर्ड गर्ने कोही पनि नेपाली गायक थिएनन् । उनी नेपाली भाषा र संस्कृतिलाई स्वरका माध्यमबाट देशविदेशमा पुर्याउने प्रथम साधक थिए । वास्तवमा उनी नेपाली सङ्गीतका महेश्वर थिए ।

आदिगायकको अन्त्य
सेतुराम गीत गाउँदागाउँदै बिरामी भए । उनको जिब्रोमा घाउ भएका कारण उनी १९९७ सालदेखि नै थला परेका थिए । त्यही रोगले नै उनी स्वर्गीय भए । उनको भौतिक चोला संवत् १९९८ साल चैत मसान्तमा समाप्त भयो । सेतुराम स्वर्गीय गए तापनि उनको देन नेपाली धर्तीमा अटल छ । उनी नेपाली भावनाको धुकधुकीमा सधैँ बाँचिरहेका छन् नाचिरहेका छन् र बोलिरहेका छन् : "झल्झली मैयाँ पातली बोलाउँदा बोल्दिनौ ।"

23:34 | Posted in , , , , , , , | Read More »

नेपाली संगीतमा प्रथम नारि गायिका - मेलवादेवी गुरुङ

नेपाली आधुनिक गीतको श्रृङ्खलामा मेलवादेवी गुरुङ प्रथम नारी गायिका हुन् । उनले १९८५ सालमा भारतको कोलकाताको ‘हिज मास्टर भ्वाइस कम्पनी’मा ‘सवारी मेरो रेलैमा’ बोलका गीत रिकर्डिङ गराएकी थिइन् । उनी आफैँ गीत लेख्तै, धून बनाउँदै गाउने प्रथम नेपाली गायिका थिइन्। ज्ञानबहादुर लामिछाने गुरुङ र सप्तदेवी गुरुङकी जेठी छोरीका रूपमा मेलवादेवीको जन्म १९५६ सालमा भएको थियो । उनी ओखलढुङ्गास्थित रुम्जाटारको काफलबोट गाउँमा जन्मेकी थिइन् । हाल त्यही ठाउँमा उनको स्मारक रहेको छ । मेलवादेवीले पाँच वर्षदेखि नै गीत गाएर गाउँलेलाई छक्कै पारेकी थिइन् । त्यसैले उनलाई राणाका दरबारमा गायिकाका रुपमा भर्ना गर्न उनकी आमा सप्तदेवी गुरुङ र दिदी बलमाया गुरुङ १९६५ सालतिर काठमाडौँ पसेका थिए । चन्द्रशमशेरका दरबारमा दाखिला भएपछि मेलवादेवीको औपचारिक साङ्गीतिक इतिहास आरम्भ भएको थियो ।

मेलवादेवीले श्री ३ चन्द्रशमशेरको दरबारमा गीत गाउन थालिन् । उनी दरबारको रङ्गमञ्च, सभासमारोहका अतिरिक्त चन्द्रशमशेरसँगै सिकारमा जङ्गल पुगेर समेत गीत गाउँथिन् । चन्द्रशमशेर पनि मेलवादेवीको स्वरका भक्त थिए । चन्द्रशमशेरले मात्र होइन उनकी रानी बालकुमारीदेवीबाट पनि सुरुसुरुमा मेलवादेवीले बक्सिस पाइरहिन् । मेलवादेवीको कोकिल स्वरलाई विराट् स्वरूप प्रदान गर्न चन्द्रशमशेर मग्न थिए । त्यसैले मेलवादेवीलाई ख्यातिप्राप्त उस्ताद बालाप्रसाद शर्मा, गणपत, खेमचन्द्रआदिबाट शास्त्रीय सङ्गीतको गायनमा पनि तालिम दिन थालियो । त्यसपछि उनी झन् उत्कृष्ट स्वरकी कोइलीमा दर्ता हुन थालिन् ।

मेलवादेवीको स्वरले प्रकृतिलाई पनि पगाल्ने गथ्र्यो । उनको स्वरको विषयमा उनकी छोरी विमला दीक्षतिले भनेकी थिइन् ”मेरी आमाको स्वरमा महाराज चन्द्रशमशेरका साइँला छोरा हिजहाइनेस केशरशमशेर पनि भुतुक्कै हुन्थे । त्यसैले एक दिन टन्टलापुर घाम लागेको बेला केशरशमशेरले आमालाई भने ‘अब यस्तो बेलामा गीत गाएर तिमी पानी पार्न सक्छयौ -’ त्यस बेला आमाको प्रत्युत्तर थियो ‘पानी कति मात्रामा पर्छ म त्यो भन्न सक्तिनँ । तर आकाशमा बादल आउँछ र पानी पर्छ म यति भन्न सक्छु ।’ अनि केशरशमशेरले आमासँग बाजी राख्तै भने ‘लौ तिमीले भनेको कुरा पुग्यो भने म तिमीलाई पाँच हजार रुपियाँ दिन्छु ।’ आमाले डेढ घण्टा गीत गाएपछि आकाशमा क्रमशः बादल लाग्यो र पानी पर्न थाल्यो । अनि केशरशमशेरले स्याबास भन्दै आमालाई पाँच हजार रुपियाँ बक्सिस दिए ।”

चन्द्रशमशेरका पाहुनापासा आउँदा पनि सिंहदरबार बेलायती बैठकमा झकिझकाउका साथ मेलवादेवीलाई उपस्थित गराइन्थ्यो । त्यतिखेर मेलवादेवी अतिथिको रुचिअनुसार शास्त्रीय, आधुनिक, भजन, लोकगीत र नेवारी गीत समेत गाउने गर्थिन् । उनको स्वर सुनेर चन्द्रशमशेरले बराबर उनलाई धाप मार्थे । त्यसैले मेलवादेवीको ईर्ष्यागर्नेहरूको ताँतीले पनि सिंहदरबार बेरिएको थियो । त्यसपछि उनको स्वरलाई विगार्न चन्द्रशमशेरकी रानी बालकुमारीदेवीका इसारामा मेलावादेवीका शत्रुहरूद्वारा पानमा सिन्दूर राखेर उनलाई खुवाइएको थियो । त्यसपछि उनको स्वर एक्कासि खच्क्यो । त्यस बेहोराले चन्द्रशमशेर अति नै दुखित भए ।

चन्द्रशमशेरले मेलवादेवीको स्वरको उपचार गर्न बेलायतबाट चिकित्सक बोलाए । तर जति नै खर्च गरे तापनि उनको स्वर पहिलाजस्तै हुन सकेन । तर पनि चन्द्रशमशेरले उनको स्वरको तारिफ गर्न छाडेनन् । मेलवादेवीको स्वर सुक्न थालेपछि पनि चन्द्रशमशेर भन्ने गर्थे “गा न गा, मलाई तेरो यही सुकेको आवाज नै मन पर्छ ।” चन्द्रशमशेरकी मन पर्ने गायिका भएका कारण सिंहदरबारमा मेलवादेवीको औपचारिक सुरक्षाचाहिँ देखिन्थ्यो । त्यस बेला उनलाई खास गरेर पुरुषवर्गले प्रत्यक्ष सम्पर्क गर्नु, प्रेम गर्नु र स्नेह देखाउनु भनेको बाघसँग कुस्ती खेल्नुसरह मानिन्थ्यो । यति हुँदाहुँदै पनि चन्द्रशमशेरका छोरा बबरशमशेरचाहिँ मेलवादेवीप्रति प्रायः आक्रामक देखिन्थे । साथै तबलावादक भक्तकृष्ण मानन्धर पनि मेलवादेवीको कला, रूप, यौवन र धनसम्पत्रि्रति त्यति नै आसक्त थिए ।

मेलवादेवी र चन्द्रशमशेर एकअर्कामा समर्पित भएको दृश्य हेर्न चन्द्रशमशेरकी रानी बालकुमारीदेवीलाई अति नै सकस पर्न थालेको थियो । त्यही परिवेशमा दरबारबाट मेलवादेवीको टिकट काटिन गयो । त्यसै सर्न्दर्भमा चन्द्रशमशेरले उनलाई काठमाडौँको विजयेश्वरीमा एउटा घर किनिदिए । त्यसपछि चौबीस वर्षभुक्तान भएको उमेर बोकेर उनी सिंहदरबारबाट निस्केकी थिइन् । यस घटनाले भक्तकृष्ण मानन्धरलाई ढुङ्गा खोज्दा देउता मिलेझैँ भएको थियो । त्यसैले त्यतिखेर उनका पछिपछि उस्ताद मानन्धर लागेका थिए । मानन्धरले कैयौँ सपनाविपना देखाएर मेलवादेवीलाई दक्षिणकालीको मन्दिरमा लगेर सिन्दूरपोते र चुरा धागोले सजाएका थिए ।

भक्तकृष्णले पहिला पनि दुई जनासँग बिहे गरेर सन्तान जन्माएका थिए । साथै मेलवादेवीतर्फाट पनि दुईटी छोरी विमला र शान्ति जन्मेका थिए । मेलवादेवीसँगको बिहेपछि भक्तकृष्णलाई सिंहदरबार छिर्न बन्देज लगाइयो।साथै गुरुङसँगको बैबाहिक जीवन गाँसेको कसुरमा त्यस बेला उनी आफ्नो जातीय समाजबाट पनि बहिष्कृत भएका थिए । भक्तकृष्णसँग बिहे गरेको केही वर्षा मेलवादेवीको दाम्पत्य जीवन भङ्ग भयो । अनि उनले आफ्नो घरबार सस्तैमा बेचिन् र शुक्रराज शास्त्रीको सल्लाहमा कोलकाता जाने निर्णय गरिन् । सुत्केरी भएकै महिनादिनपछि उनी आफ्ना दुईनावालक छोरी विमला र शान्ति चेपेर रेलमार्गद्वारा कोलकाता लागिन् । कोलकाता पुगेपछि यात्राको अनुभव सँगालेर उनले ‘सवारी मेरो रेलैमा’ बोलको गीत गाइन् । त्यस बेलासम्म नेपालीभाषामा नेपाली नारीको स्वर रिकर्डिङ भएको थिएन ।

मेलवादेवीको कोलकातामा स्वच्छन्दतावादी यात्रा थियो । त्यतिखेर उनका खुट्टा रोक्ने न कुनै कल्ली थिए न उनका हात बाँध्ने नै कुनै बाईं थिए । त्यसैले उनी साङ्गीतिक कार्यक्रमहरूमा प्रवेश गरिरहन्थिन् । उनी घरी इलाहाबाद सङ्गीत सम्मेलनमा पुगिरहन्थिन् र घरी रामगढ सङ्गीत सम्मेलनमा भाग लिइरहन्थिन् । उनी जहाँजहाँ गएर आफ्नो गलाको कौशल देखाउँथिन् त्यहाँत्यहाँबाट उनले सुनका तक्मा पनि प्राप्त गर्थिन् । त्यति मात्र होइन इलाहाबाद सङ्गीत सम्मेलनले त उनलाई ‘ठुमरीकी रानी’को दर्जा पनि अर्पित गरेको थियो ।

मेलवादेवीले जीवनको उत्तर्रार्धमा आफ्नो नाउँ सुलभा राखिन् । खासमा त्यतिखेर आर्थिक रूपमा उनी निम्नस्तरमा नै बामे र्सर्दै थिइन् । आफ्नो जीविकोपार्जनका साथै छोरीहरूको पालनपोषणका निम्ति कोलकाताकै मारवाडी बालिका विद्यालयमा उनी सङ्गीतकी गुरुमा बनिन् । साथै त्यहीं स्कुलमा उनका छोरीहरु पनि भर्ना गरिए । त्यस घडी त्यहाँको मात्र आयस्ताले उपलब्धि हुन नसक्ता उनले आफ्ना कोठामा सङ्गीतको कक्षा पनि सञ्चालन गरिन् । आफ्ना शिष्यहरूलाई अध्यापन गराउन नेपाली, हिन्दी र बङ्गाली भाषामा उनी बराबरी नै गीत गाइरहन्थिन् । दुक्खसुक्ख जीवन भुक्तान गर्दै उनले दुवै छोरीहरूको विवाह पनि गरिदिइन् ।

छोरीहरुको बिहे गरेपछि मेलवादेवी डेरामा एक्लै बसिन् । उनले पहिलेझै एउटै कोठामा खाने र सुत्ने गरिन् । त्यतिखेर उनी विक्षिप्त मानसिक अवस्थामा नै घस्रँदै जीवन चलाउने गर्थिन् । २०१२ साल मङ्सिर महिनाको कुरा हो- खाना पकाइरहेका बेला स्टोभ पड्केर उनको शरीरमा आगो लाग्यो । त्यसको भोलिपल्ट छिमेकीले कोठाभित्रै उनको डढेको शरीर फेला पारे । अनि कोलकाता मेडिकल कलेजमा उनको लासको पोस्टमार्टम भयो । त्यसको केही दिनपछि उनका धर्मपुत्र रामचन्द्र गुप्ताले त्यो लास बुझे । यो दुःखद घटनाको विवरण उनका छोरीहरू विमला दीक्षित र शान्तिरानी आर्यले पनि पछि मात्र थाहा पाए ।

सवारी मेरो रेलैमा.....
सानु र सानु लैलै कुसुमे रुमाल बरिलै
ज्यान तिमीले पायौ कि बरिलै
झन् पर जान्छु लैलै झन् माया लाग्छ बरिलै
मोहनी लायौ कि बरिलै
सवारी मेरो रेलैमा !..
(स्वर, सङ्गीत र शब्द : मेलवादेवी)

(  जानकारी : कुनैपनि व्यक्तिको बारेमा जिबनी लेख्नु भनेको चानचुने कुरा हैन । एउटा जिबनी तयार पार्नको निमित्त प्रयाप्त अध्ययनको आबश्यक पर्दछ । नेपाली संगीतका स्थापनाकाल देखिका कलाकारको जिबनी लेख्ने एक मात्र जिबनीकार  हुन् - नरेन्द्रराज प्रसाई । हाल सम्म उहाँले १०० भन्दा बढी कलाकर्मीको जिबनी लेख्नु भएको छ । ) 

 (Source - artistnepal.com) 

05:10 | Posted in , , , , , , | Read More »

''विदेश मा'' - नेपाली कविता

यो कविताको उद्देश्य कुनै साथि-भाइ तथा मान्यजन व्यक्ति हरुलाई होच्याउनु होइन । विदेश मा सहनु  पर्ने पिड़ा हरुलाई लुकाई आफ्नो तथा परिवार को भरण पोषण को निमित्त खटिएका हरुको दुख यहाँ देखाउने प्रयाश गरिएको हो । व्यक्तिगत प्रहार गर्न खोजेको होइन ।



  ''विदेश मा'' 

दुबईको माटो तातो न तातो, साथी-भाई बसेका ,
आकाश छूने बिल्डिंग निर्माण, काम गर्दा खसेका |
चर्को छ घाम पसीना बग्छ, कामदार को सलल॰ ,
कमाउने धन निष्ठुरी मन, गाउँ-घर झलल ,
ल है गाउँ-घर झलल...................................

कति ति बस्छन दासी-दास भै , कति चै द्वारेपाल ,
कति चै बस्छन बुच्चट बनी, निकाल्दै बाक्लो खाल |
कति ति बसे सह्यार-सुसार , कति चै स्वाश्नी झै ,
कमाउनै पर्ने त्यो पापी धन , साथी-भाई विबश भै |
ल है साथी-भाई विबश भै .......................... 

कति ति बस्छन ब्यापरे बनि, कति चै हेल्पर झै ,
कति ति बस्छन रुगौटे बनि , कति चै भान्से भै ,
सहनु पर्ने लात र हात , झुकाई आफ्नो शिर ,
बाध्य मा परि बसेका हुन्छन लुकाई आफ्नो पीर ,
तै पनि भन्छन परदेशी हरु पर्दैन सहनु पीर
ल है पर्दैन सहनु पीर................................



सेबन्त पोख्रेल परदेशी
प्रतिनिधी दिल्ली क्षेत्र - सपरिवार माशिक पत्रिका गुवाहाटी, असम, भारत
आण्विक विज्ञान प्रयोगशाला
राष्ट्रीय प्रतिरक्षा विज्ञान संस्थान
जे , एन , यू परिसर
अरुणा असफ , अलि मार्ग
नयाँ दिल्ली, भारत -११००६७
09958268981(M)
e mail : pardeshipokhrel24@gmail.com
e mail: s.pokhrelmsl@gmail.com
धन्यवाद
सेबन्त पोख्रेल परदेशी , नयाँ दिल्ली ।

05:45 | Posted in , , , , | Read More »

"Aba Hamro Palo" – Beautiful Nepali Video Song

Song: Aba Hamro Palo
Singer: Mingma Sherpa
Lyrics: Rita Singh Thakuri
Music: Mingma Sherpa
Audio: MR Company
Camera: s2s(Shreshan)/Visan Yonjan
Edit: s2s(Shreshan)/Roshan Shrestha
Direction: Visan Yonjan
Production: Inline Creation

 
aba haamro bela, kehi naya sochne
kehi naya jaanne, bhatkiyeko gharko chhaano
hami milera ho taalne
aba haamro bela, kehi naya sochne
kehi naya jaanne juneli raatko chandramaa dhartimaa ho lyaaune

aba haamro bela kehi naya sochne
kehi naya jaanne, bhatkiyeko gharko chhaano
hami milera ho taalne

(khaali khaali chha aamako haat
khojdaichhan aakhale aafno ko saath) 2
(aba haamro paalo saanti ra sukha bharne
astaaudai gareko tyo ghaam lai 
pheri aakashmaa ho herne) 2

(purkha ko yogdaan ho yo samaya
ishwor kai bardaan ho hamro jeevan) 2 
aba haamro paalo saanti ra sukha bharne
astaaudai gareko tyo ghaam lai 
pheri aakashmaa ho herne
aba haamro bela, kehi naya sochne
kehi naya jaanne, bhatkiyeko gharko chhaano
hami milera ho taalne  

Watch Video   
               

23:27 | Posted in , , , , , | Read More »

विचारक सीके श्रेष्ठको पत्नी र भाषा संग्रामी हिरण जी श्रेष्ठको निधन

गान्तोक, 19 फरवरी| भाषा संग्रामी तथा गोर्खा जातिको उत्थानको निम्ति आजीवन कार्यरत श्रीमती हिरण जी श्रेष्ठको ६५ वर्षको उमेरमा सोमबार दिउँसो २ बजी सिलगढ़ीको एउटा निजी नर्सिङ होममा निधन भयो| अखिल भारतीय गोर्खालिगका संस्थापक, प्रबल जातीय उत्थानका नेता डम्बर सिंह गुरुङका नातिनी तथा कालेबुङका चर्चित राजनैतिक परिवारमा पूर्व विधायक नरबहादुर गुरुङकी जेठी सुपुत्रीको रूपमा जन्मिएकी श्रीमती श्रेष्ठ लामो समयदेखि हृदय रोगले ग्रस्त थिइन्‌| गत ८ फरवरी देखि निजी निर्सिङ होमको सघन चिकित्सा कक्षमा उपचाराधिन थिइऩ भने आज उनको इहलिला समाप्त भएको छ भने जातिको उत्थानको निम्ति मरिमेट्‌ने एक योद्धाको युग अन्त भएको छ| चर्चित नाटककार तथा जातीय उत्थानको निम्ति निरन्तर कार्यरत विचारक सीके श्रेष्ठकी पत्नि हिरण जी श्रेष्ठले आफ्नो जीवनकालभरि नै समाज र जातिको उत्थानको निम्ति लगातार रूपमा संघर्ष र कार्य गर्दै आएकी थिइन्‌| 

जसमा उनले कारावास पनि भोग्नु परेको थियो| नेपाली भाषा आन्दोलनको भाषा संग्रामी भएर कार्य गरेका थिए भने प्रान्त परिषद पार्टीबाट गोर्खाहरूको अनन्त सपना छुट्टै राज्य गोर्खाल्याण्डको निम्ति संघर्षमा होमिएका थिए| यसैगरि उनले भोटाङका गोर्खाहरूलाई देश निकाला गरिन्दा भोटाङे शर्णार्थीहरूको पक्षमा आन्दोलनमा उत्रिएर कारावासमा परेकी थिइन्‌| समाज सेवी तथा शिक्षिकाको रूपमा उनले धेरै लामो समयसम्म कालेबुङको प्रणामी बालिका निकेतनमा प्रधानार्चायको रूपमा कार्यरत रहेर अवकाश प्राप्त पछि गोर्खाहरूको राष्ट्रिय संगठन भारतीय गोर्खा परिसंघको कालेबुङ शाखाको उपाध्यक्षको पदमा रहेर पनि जातिको सेवा पुर्‍याएका थिए| उनको निधनले पुरै गोर्खा जातिको निम्ति एउटा ठूलो क्षति भएको छ| उनले आफू पछि पति सीके श्रेष्ठ, एक छोरा छोरी, बुहारी र नाती छोडेर गएकी छिन्‌|
  
( Source - Prabin Khaling )

03:45 | Posted in , , , , | Read More »

सिंह र मूसा - लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको नेपाली कविता

थियो गर्मी वेला हपहप थियो घाम बहुत
बले झैँ आकाशै दनदन थियो धप्धपसित ।

बडो मानी गर्मी रुखतल सुती शीतलसित
झिकी जिभ्रो खस्रो ढलकसँग लेटी सुखसित ।।

थियो यौटा ठूलो सकल पशुको सिंह वनको
दुवै चिम्ली आँखा सुखसँग डटेको अति निको ।

छहारी हाँगाको हृदयकन ठण्डा गरिदिने
चरा बस्ने बोल्ने तलतिर रहेको सुख दिने ।।

बडो मस्ती पाई सुखसँग निदाईकन त्यहाँ
रहेको वेलामा सकल पशुको इन्द्र सुखमा ।

जरा बाङ्गा खोपी तलतिर बसेको अलिकति
त्यहाँ निस्के मूसा खुरुरुरु गरी दौडन कति ।।

निदाएको राजाकन रति नटेरीकन त्यहाँ
चचीं च्वीं च्वीं गर्दै वरिपरि हिंडे त्यो समयमा ।

त्यसै हेप्दा हेप्दै पछिपछि चढे आँग त्यसको
बडो नाची उफ्री खुरुरुरु गरे शब्द ननिको ।।

चपाए कोहीले रउँ पनि मुसे दाँतहरूले
कुनै नाचे चढ्दै शिरउपर लामा पुछरले ।

कुनै वर्ले खुर्खुर्, तलतिर, कुनै पुच्छरतिर
भयो नाचै जस्तै तिनकन त्यहाँ मेट्न रहर ।।

बडो मानी झर्को छिनछिन अजङ्गो छ सुतुवा
छ हप्कार्दो मूसाहरुकन बडा टुष्ट भँडुवा ।

नटेरी चल्छन् ती छिनछिन उ हान्दो छ त पनि
दगुर्दै छल्छन् ती चतुर सब छौँ झैँ रुखमनि ।।

बडो दिक्कै पार्ने सकल भुसुना मार्नु न त्यसै
न निद्रा नै लाग्यो न त सहनु त्यो खुर्खुर उसै ।

चिचीं चूँचूँ गर्ने फिरफिर हुने काम कसरी
भयो राजा जस्तो पशुसरि प्रजाका दुख घरी ।।

कुनै यौटालाई पकडसँग शिक्षा दिउँ भनी
डरै लाग्दो पंजा बहुत हलुका उठ्दछ अनि ।

लिई यौटा मूसा चिचिचिचि गराई यति पनि
भयो त्यो सिंहैले अब त भँडुवा मार्दछु भनी ।।

डराएको मूसा थरथर गरी काँप्दछ अनि
"प्रभो, माफी पाउँ अलिकति त लाग्नेछु म पनि ।"

"कुनै मौका पर्दा यस जगतमा काम प्रभुको"
 कुरा सुन्दा यस्तो हहहह गरी भार हलुको ।।

लिई पंजामा त्यो हहहह गरी भन्छ "भुसुना
तँ कामै लाग्छस् के कुन दिन कसोरी र मकन ।"

भनी हाँसी "जा जा ! अब तँकन त मारुँ यस दिन
गयो जातै मेरो सब" यति भनी छोड्छ उकन ।।

पर्यो पासा उल्टो करम गतिको एकदिन र
पर्यो पाशो आफैं कति न म छु भन्ने वनतिर ।

बडो गर्ज्यो तान्यो झटपट गर्यो व्यर्थसँग त्यो
बिकम्बा भो सारा बल, तमक, शेखी सकल त्यो ।।

सुनो आयो मूसा मुसुमुसु मुसे दाँतहरूले
यसो हाँसी जम्दै मकन नपत्याइ अरूले ।

त्यसै हेलाँ गर्थे तर जिउन बक्सी हजुरले
म छुट्कारा गर्ने प्रभुकन भएँ आज अहिले ।।

यसो भन्दै हाँसी मुसुमुसु मुसे दाँतहरूले
चपायो त्यो डोरो किरिकिरि गरी काट्न उसले ।

फुकी सिंहै सारै कुश हुन गई भन्दछ त्यहाँ
"त्यसै सानो संझी गरिलिन खिसो हुन्छ र कहाँ ?"


( लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा )

03:13 | Posted in , , , , | Read More »

आदिवसी किरात खालिङ जातिको समछित्य परिचय !!!

Khaling Kirat
- By Khaling Kirat

 किराती एउटा सभ्यता हो र यो महा-जाती हो एस भित्र धेरै किराती जातीहरु छन मित्र । अनी हामी किराती थियौ र हौ पनि अनी त्यो बाहुनको जुन सन्स्क्रितको कुरा छ त्यो मात्र सड्यत्र हो हामी बहु पहिचान बोकेका किरातिहरुलाई एउटै टोक्रीमा राइ पगरी-पदबी मा हालेको जेस्तै सत्य कुर हो मित्र !!! याद होस् अब हामीले तेसो हुन दिनु हुन्न र हाम्रो पहिचान स्तापित गर्दै एतिहासिक किरात एकतामा जानुको बिकल्प छैन नत्र यो देशमा राइ पगरिले हामी निकट भबिषयमा शरणआर्थी हुने पक्का छ मित्र !! यहा जे सत्य हो उस्को जित हुन्छ तपिको कुनै कुरा पनि लुकाउनु हुँदैन के किरात को पहिचान संसार भरी छैन र ?? अनी शोषक र झुटा आदम्बरी राजा त यो देशमा हेट भने नाथे हामी सबै किराती जातिको पहिचान र अधिकार अनी दाइत्य र कर्त्य्ब नै नामेट पर्ने यो राइ पदबि - पगरिलाई हामी तुरुन्तै नामेटा पारी सबैको स्व पहिचन शाहीत यो देशमा किराती महाजातिको एकता बलियो बनाउन सक्छौ मित्र आट गर्नु पर्छ दुनियाँमा सत्यको जित नै हुन्छ र भको छ पनि !!!

 खालिङ खालिङ शब्द कसरी व्युत्पति भयो - स्वभाविक कौतुहलको प्रसंङ्ग हो । "ख्याल" शब्दबाट अपभ्रंश भई खालिङ भएको हो । खालिङ जातिहरु आफूलाई ख्याल् भन्दछन् । "ख्याल" शब्दले खालिङ जाति, बीस वा खालिङ पितृ भन्ने जनाउछ । "ख्याल" बाट व्युत्पत भएका अन्य शब्दहरु- ख्याल्च्यो- पुरुष वाचक र ख्याल्म्या- स्त्रीवाचक शब्दहरु हुन् । त्यस्तै ख्याल्ब्रा- खालिङ भाषा, ख्याल् तम्र - खालिङ मुन्दुम् , ख्याल् कम् - खालिङ निवास, ख्याल् देल् - खालिङ गाँउ आदि ... धेरै खालिङ शब्दहरु छन् । "राप्छ" खालिङ भाषाको नेपाली अनुवाद "खालिगाँउ" भन्ने बुझिन्छ । खालीको शब्दार्थ हुन्छ - बस्ती नभएको खाली ठाँउ या जग्गा । यस ठाँउलाई नेपाली भाषामा अझै पनि "खाली या खालीगाउँ" नामले चिनिन्छ । राप्छ गाँउ सोलुखुम्बु जिल्लाको बासा गा.वि.स.को वडा नं. ७ र ८ मा पर्दछ । 

दक्षिण पुर्ब मोहडा फर्केको, चोमोलुङमा (सगरमाथा) क्षेत्रबाट बगेर आउने दूधकोशी किनार १३५० मी देखि केम्जे डाँडा ३२५०मी सम्मा टक्क बसेको भूभाग, अनि मनै लोभ्याउने रमणीय प्राकृतिक छटाभित्र रहेको राप्छ गाँउ आफैमा फराकिलो, सुन्दर, शान्त छ । यस गाँउमा एउटा गाँउ/टोल छ, जस्को नाम हो "ख्यालदेल", यसको सोझो अर्थ हुन्छ खालिङगाँउ । परापुर्वकालमा माप्यका सन्तती ज्युब्यु (जुबिङ)बाट "राप्छ ख्याल" त्यस खाली ठाँउमा गएर बसोबास गरेपछि यस ठाँउको नाम "राप्छ" रहन गएको हो । खालिङ मुन्दुम्मा "ख्याल" शब्दको अर्थ पितृ या कुल हुन्छ । खालिङ आराध्यदेव "खम्नीम्य ख्याल्"लाई मन परेको ठाँउ यही राप्छ थियो । "खाली" ठाँउमा नयाँ बसोबास गर्ने समुदाय" बाट "खालिङ" शब्दको उत्पति भएको प्रष्टिन्छ । खालिङहरु पुरुषलाई ख्याल्च्यो र महिलालाई ख्याल्म्या भन्दछन् । यसरी "ख्याल्, ख्याल्च्यो, ख्याल्म्या, ख्याल्देल, खालीठाँउ वा खालीगाँउ" आदिसंग "खालिङ" शब्दको सम्बन्ध रहेको पाइन्छ । अन्तत खालिङ शब्द सुन्नसाथ आफ्नैपनाको भाषा अनि साँस्कृतिक पहिचान बोकेका एक विशेष हिमाली भूमिको बासिन्दा हुन् भनेर स्मरण भैजान्छ ।

 मध्यपुर्ब नेपाल क्षेत्रमा बसोबास गर्ने धेरै थरिका किरातीहरुमध्ये आफ्नैपनाको जातीय मौलिक पहिचान भएको जाति खालिङ पनि हो । यिनीहरु दिक्प्य र माप्य खालिङ "ख्याल"का सन्तानहरु हुन । पिता पुर्खाहरुको भनाइ अनुसार दिक्प्य र माप्य दाजुभाइ बरहक्षेत्र "सीलुखूलु" बाट आई खुम्बु क्षेत्रको तलतिर, दूधकोशी नदीको वारिपारिका ठाउँहरुमा बसोबास गरेका थिए । दीक्प्य ख्याल दूधकोशी अनि सोलुखोला उपत्यका पछ्याउदै दूधकुण्ड हिमालको फेदी नजिक ग्वान्ब भन्ने ठाँउमा आएर पहिलो बस्ती बसालेका थिए । तत्पश्चात पुर्वी मोहडाका न्यानो भूमि छ्युलेमु, डकु हुदै झरेका थिए । माप्य ख्याल साल्पा भञ्ज्याङ हुँदै पाँचपोखरीबाट सगरमाथाको काखमा रहेको (पाङमुजे¬) पाङबोचे (३,९८५मी उच्चाई)मा पहिलो बस्ती बसाली त्यस क्षेत्रमा खेत बिराएका कहानी प्रत्येक पुर्खाले बताउँछन् । गेल्जोङम्या भोटेनीसँग बुबुसा (बुक्सा) ठाँउको उर्बरा भूमि चर्चा गर्न अउल् झरेको कहानी छ । उनै गेल्जोङम्याले माप्यलाई नून् खान पनि सिकाएकी थिइन् रे । माप्यका सन्तानहरु, ज्युब्यु, राप्छ, लोम्रु, वाकु र पावैसम्म फैलिएका छन् । खालिङ को हुन् - भन्ने बारेमा लिखित रुपमा पूर्न इतिहास नभए पनि खालिङ सँस्कृति साक्षी छ । 

सर्वोच्च शिखर सगरमाथा/चोमोलुङमा -चुच्चे ढुङ्गाहरुको आमा) अवस्थित सोलुखुम्बु जिल्ला नै खालिङ जातीको मुल थलो हो । सोलुखुम्बु जिल्ला बाहेक काठमाण्डौ, खोटाङ जिल्लाको बुइपा फुलेली, भोजपुर, मोरङ, सुनसरी, संखुवासभा, झापा, पाँचथर, इलाम, दार्जिलिङ, सिकिम अमेरिका आदि अन्य धेरै ठाँउहरुमा पनि खालिङ जातिको बसोबास रहेको छ । चन्द्रु खालिङद्वारा संग्रह गरिएको "ख्याल रादु छेस्कु तम्र, श्रदेय ख्याल्च्यो पुर्खाहरु र The Gurkhas, Eden Vansttart, introduced by B.R. Bajracharya, Anmol Publications - New Delhi, India, को पेज नं.१३०, 27। अनुसार ... ... ख्यालदोस (पाछा)हरु - अ य . अ दिक्प्य, फल्ले, लवदा, सलुङ, थूःला, हाङख्व्राप, हान्दुङ, स्याइजित, म्युथाङ, क्रिसी, यामटोल, सतास, न्याम्र, माप्य, ज्यूब्, कूःल, व्याइसङ, र् कर्सङ, ख्याप्चरु, दबङ, हलबेर, हृयरिख्व्राप्, व्याम्रु, मुक्न्यार, च्युन्द्युर्यार्इर्र् धनकुल, सलच्यो, राःतो, राप्छ, ब्योल्योरु, ब्योर्योम्यर्इ, रुना, दुसा, स्युरित्य, नङख्युइव्या, त्याप्तेल्कु, अयु, स्योन्यमुख, ल्युम्म्य, नुदिपद, त्याप्तीब्वाप्, सम्नरु थम्नरु, रुम्दु, थ्यन्यरु, अस्युली, हृयरिख्व्राप, गोतेम्बु, पुङगर्र्सर् ल्यातो, म्योल्योख्व्राप, प्रोन्ज्योस, जिन्दे, शिविदेउ, लोम्रु, जिन्ती, ख्यार्तो, छिव्यसङ, व्यख्पति, गजिपत, जमानसिंह, हंसी, म्युल्युसङ, नर्र्ल्याम्, नरजित, जयकण्ठ, विन्दसिंह, जम्बसिंह, श्रीकृष्ण, केशेर्याई, मुल्कु, म्यार्सर् उम्यदिम्, हार्पत, र्याज्युमान, स्योम्त्याञ्जे, छिरिङ, न्योर्सर् अरनीजोर, मतिजोर, पर्ण्जोर, र् हर्कवर्ण्र् जगदल, ङोरोतम्, हृयार्मोती, कर्सङप्य, चोमु, ङेम्य, युतेल्कु, करभाग, धनपद, प्यार्लु, ङपकु, ढाक्सेलम, मनध्वज, ङपच, लोन्थोपद, हिरलम, नन्दलम, शंखलम, साकेप, हाङकुला, हाङसाङ, चेलोस, चोचिमी, मिरास, पारारुस, ब्यार्लु, दुसा, हलोक्सु, खेरङ, र्युब्दे, ग्वाम्केप, जसुवान, अक्स्युव्या, मादम्ल्यु, सुरतराम, रुपदे, तेप्था, राद्दा, प्याती, रज्याली, काङसिल्याम्, दूतम्, म्योल्योप्य्राम् , दम्नीजोर आदि । 

फूलनामहरु आधुनिक प्रविधि, बिकास, औपचारिक शिक्षा, परिवेश आदिका कारण परम्परागत मान्यता परिवर्तन हुदै गैरहेको छ । सरकारी कामकाजमा बाहेक न्वारानको नाम काडेर व्यक्तिलाई बोलाउनु अस्वभाविक/अपमान ठानिन्छ । साम्मान गरेर बोलाउनु पर्दा साइनोबाट बोलाउनुपर्छ । खालिङ जातिमा तरुणो/तरुणी भएपछि उपनामको रुपमा फूलनाम लगाई दिने चलन छ । फूल नाम वा उपनाम राख्दा/लगाईदिँदा सम्बन्धित व्यक्तिको चरित्र, हाउभाउ र रुपलाई सुहाउने गरी राख्ने चलन छ । प्राय यो फुलनामबाट बोलाउने चलन छ । हितैषी साथि र स्नेहीहरुलाई फूलनामबाट बोलाउने चलन छ । स्त्रीवाचक- उजम्, उजम्फूल, उरम्फूल, उरस्फूलर्,र् इछतीर्,र् इछम्र्,र् इछम्फूलर्,र् इजम्र्,र् इजम्फूलर्,र् इन्जतिर्,र् इरिस्फूल, गम्बिरफूल, गोरिम्फूल, गोरीस्, गौनस्फूल, छकस्ती, छमन्फूल, छमस्फूल, जमन्फूल, जमस्फूल, जिरन्, जिरम्, जुनम्, जुनम्फूल, जुनस्ती, जुरम्, जुरम्फूल, निजम्, निजम्फूल, निरम्, निरम्फूल, निरस्फूल, नैजती, नैनस्फूल, नैरस्ती, निरिम्, फट्टपिल, बिजम्, बिजम्फूल, बिनस्ती, बिनस्फूल, बिरिस्फूल, बिरस्फूल, मकम्फूल, मज्जती, मजम्फूल, मनस्फूल, मयम्फूल, मरिस्फूल, मन्जती, मलिम्, मलिम्फूल, मसिम्, मसिम्फूल, माइजा, माईरस्ती, मैजफूल, रसिम्, रसिम्फूल, राम्रसफूल, रिजम्, रिजम्फूल, रिमन्, रिमन्फूल, रेसम्फूल, साईरस्ती, सिमन्, सिमन्फूल, स्रि्रीस, सिरम्, सिरम्फूल, सिरस्ती, सिरिम, सिरिम्फूल, सिरिस्फूल, सिर्जती, सुजम्, सुजम्फूल, राम्जती, राम्रस्फुल, राम्रीस्फूल आदि ।

पुरुषवाचक- उजमे, उजम्लाल, उरमे, उरस्लाल, ऐनबर, ऐनस्लाल, ऐने, ऐसबर, ऐसेर्,र् इछम्लालर्,र् इछलालर्,र् इजम्लालर्,र् इरिस्लाल, गनसे, गम्बिरे, गम्बिरलाल, गुनस्, गोरिस्, गोरिसे, गौनबर, गौनस्, गौनस्लाल, घमसे, छक्कलाल, छकस्, छकसे, छकस्लाल, छत्तिस्लाल, छत्तिसे, छमन्लाल, छमसे, छमस्लाल, छमस्बर, जमस्, जमस्लाल, जिरने, जिरिसे, जुनमे, जुनबर, जुनम्लाल, जुनसे, जैनस्, जैनसे, तमसे, देउनस्, निजमे, निजम्लाल, निरमे, निरम्लाल, निरसे, नैजे, नैजलाल, नैनस्लाल, नैरस्लाल, पिछलाल, फट्टबिर, फट्टसि, फट्टलिल, फनसे, बत्तिसे, बिजबर, बिजमे, बिजम्बर, बिजम्लाल, बिजस्, बिजसे, बिरस्, बिरिसलाल, बिरिसे, बिरस्लाल, मकम्लाल, मजमे, मजम्लाल, मजसे, मनस्, मनस्बर, मनस्लाल, मरिस्लाल, मरिसे, मलिमे, मैजलाल, मैनस्, मैनसे, मैनस्बर, राम्रिसे, राम्रिस्लाल, रिजने, रिजमे, रिजसे, रिजम्लाल, रमन्लाल, रमने, रामरस् , रिमने, रिमन्लाल, रसिमे, रसिम्लाल, रेसमे, रेसम्लाल, सिमने, सिमन्लाल, स्रि्रीसे, सिरमे, सिरम्लाल, सिरस्, सिरिमे, सिरिम्लाल, सिरिस्लाल, सुजम्बर, सुजम्लाल, आदि । 

नोट - नाम्जे-नाम्चे, दिवोजे-दिबोचे, दिङमुजे-दिङबोचे, फोरोजे-फोर्चे, लबुजे-लबुचे, तेङमुजे-तेङबोचे, स्योङमुजे-स्याङबोचे, भेम्क्यार-बेङकार, खुमीझुङ-खुम्जुङ, युलझुङ-युलजुङ, ग्ल्योमर्सदोभान- लार्जदोभान, तवजे-तावचे, आदि शब्दहरु खालिङ शब्दबाट अपभ्रंश/ब्युत्पति भएका हुन् भने मर्सझुङ, ग्ल्योझुङ, नमुजे, तेःमुजे, सलुङ, केम्जे, कटुन्जे, र्सर्मुजे आदि खालिङ तत्सम शब्दहरु हुन् । खालिङ भाषामा "जे" को अर्थ हुन्छ-बोल्छ, बज्छ, कहलाउछ र "मुजे" को अर्थ हुन्छ- बोल्दैन, बज्दैन । सोलुखुम्बुबाट आएका साला (तन्नेरी), सोह्र खम्बु .....बाट सोलुखुम्बु शब्दको उत्पति भएको हुन सक्छ । 

( Credits - One and Only One Khaling Kirat )

00:27 | Posted in , , , , | Read More »

ईन्डियान आर्मीका मान्छे हराएको सुचना

दिल्ली : सुन्सरी जिल्ला इटहरी वार्ड न्:१२ धन बहादुर थापा का छोरा अर्जुन थापा ईन्डियान आर्मीमा (दिल्ली हेड क्वार्टर) काम गर्दै गरेको तर विगत ९ महिना देखी अहिले सम्म घर परिवारको संपर्कमा आएका छैनन । यसरी बेपत्ता भएको कारणले घरपरिवार सार्है चिन्तित छन। यो सुचना पाउने बितिकै परिवारको संपर्कमा आउन अर्जुन थापालाई अनुरोध छ भने कोही कसैले नेपाल,भारत वा कुनै ठाउँमा देखेमा-फेला परेमा तल दिएको टेलिफोन वा ठेगानामा तुरुन्त जानकारी गराइ दिनुहुन अनुरोध गरिन्छ ।


बेपत्ता भएका व्यक्तीको विवरण :-

नाम: अर्जुन थापा
बाबुको नाम: धन बहादुर थापा
स्थाई ठेगाना: इटहरी -१२ सुन्सरी नेपाल
उमेर: २९ वर्ष

विगत ९ महिना देखी अहिले सम्म संपर्क विहिन

संपर्कको लागि नं : 00919954374890
 
( Source - Mirik Ko Sero Fero facebook page)

03:26 | Posted in , , , , | Read More »

“ हल्ला चल्यो ” - हालै भै रहेको सत्य घटना मा आधारित नेपाली कबिता

हल्ला कुद्यो मुंबइ बाट बेंगलोर हुदै कर्नाटक ,
नॉर्थ ईस्ट का मान्छे मारने २० बाट फटाफट |
एम एम एस र एस एम एस को हुरी बतास चल्यो ,
केही हूँन्छ भन्ने डरले कैयौं को मन जल्यो |
काहा हूँन्छ के हूँन्छ केही थाहा छैन ,
कस्ले धम्की कसलाई दियो पत्तो लाग्या होइन |
रेल सेवा फ्री भो भन्दै टोप्ला-टाप्लि कसी ,
गुर-गुरती घर तर्फ मनमा डर पसि |
स्टेसन मा घुइचों पुग्यो नॉर्थ ईस्ट जान लाई ,
खिड़की-दैलो ट्यान्न भन्छन पस्न देन भाई |
बित्यास को घड़ी मा आफ़न्त को माया ,
बस्नू परदेस कसोरी काल को छ छाया |
उड़यो खबर शुरुरू पंछी बनी देस-परदेस ,
लोक सभा राज्य सभा वयस्त छन एसै केस |
हुन्न हुन्न केही हुन्न भन्छन राज नेता ,
तै पनि तीन मरे आसाम का केटा |
कल्ले मार्यो किन मार्यो थाहा भएन ,
खान-तलाश गर्न त्याहा दल कुनै गएन |
सांत्वना ले मात्र काहा शान्ति आउनेछिन ?
गर केही नत्र शान्ति टाडै जानेछिन |
गाँव-घर का दाजू भाई लाई संदेश छ यो मेरो ,
सार्नू अहिले पर्या छैन परदेश को डेरो |
आनन्द ले बसी आफ्नो कर्म गर्दै आऊ ,
अहिले हिड्नु पर्या छैन चाड़-पर्व मै जाऊ |
चिट्ठी-पत्र घरै तिर फोन पनि गरनु ,
बा-आमा लाई भनी देऊ चिन्ता नगर्नु |
दशै-तिहार मनाऊन छोरा आउनेछन ,
आफ्नो मुटु कलेजो को दर्शन पाउनेछन |
बस है आमा-बाबा डरै नमानि ,
परदेस मा छोरा हरु ख़ुश छन भन्ने जानी |
हल्ला चल्यो बेकार मै दंगा फैलिएर ,
बोड़ो-मेचे ले आफै लाई बीर समझियेर |
धन्यवाद

( मेरो यो सन्देश परदेस मा रहने सबै मित्र र घरमा रहने बा-आमा र आफन्त हरुलाई हो )
हालै भै रहेको सत्य घटना मा आधारित कबिता
सेबन्त पोख्रेल परदेसी ,
नयाँ दिल्ली, भारत

07:41 | Posted in , , , , | Read More »

नेपाली कविता -" रित्तिएको जिन्दगी "

खोला सुकर बालुवा ओभाये झै |
रित्तिएको छ यो जिन्दगी ||

पानि बिना छट पटिएको माछो झै |
तड़पि रहेछ यो जिन्दगी ||

पंखेटा पलाई चरि उड़े झै |
देश परदेश भौतारी रहेछ यो जिन्दगी ||

लक्ष्य तीर उन्मुख हुन खोज्दा |
ठोकर खाई यत्र तत्र लड़ी रहेछ यो जिन्दगी ||

भविष्य लाइ खोज्न आतुर हुँदा |
आफ्नै छाया देखि डराई रहेछ यो जिन्दगी ||

मनुष्य को मनुष्यत्व लाइ चिनाउन खोज्दा |
भय र त्रास लाइ झेल्नु परेको छ यो जिन्दगी ||

एउटेई धुरी को तल बाच्न खोज्दा यहाँ |
एक-अर्का लाइ भुल्नु परेको छ यो जिन्दगी ||

सुनौलो क्षण मा हास्न खोज्दा यहाँ |
अतीत र आफ़न्त को याद मा रुनु परेको छ यो जिन्दगी ||

दुनिया मा रमाउन खोज्दा यहाँ ,
शंसार लाइ नै भुल्नु परेको छ यो जिन्दगी

एसैले याद गर्नु छ हामी सबैले मिली
पुर्खौली बीर गोर्खाली जिन्दगी|

धन्यबाद
सेबन्त पोख्रेल (परदेशी)
आण्विक विज्ञान प्रयोगशाला
राष्ट्रीय प्रतिरक्षा विज्ञान संस्थान
जे , एन , यू परिसर
अरुणा असफ , अलि मार्ग
नयाँ दिल्ली -११००६७

05:23 | Posted in , , , , | Read More »

नेपाली कविता - “ भानुतिमी”

“””“ भानुतिमी” “””
भानु नाम गरी प्रसिद्ध कविमा, भाषा सरोष ले गरी ,
मान माथि पनि भक्त झन थपि दियौ, कहिलै नछूटने गरी |
पिता धनञ्जय आचार्य र माता धर्मावतीदेवीका काखमा,
जन्म वि:सं १८७१ असार २९ मा तनहूँको रम्घामा |
शिक्षा प्रारम्भ को बाजे श्री कृष्ण बाट घरमै उनले लिएका थिए ,
घासी बाट प्रेरणा लिएर उनले मनमा त सोची लिए |
केही गर्न सकिन्छ भन्ने मनमा उनको आएथ्यो जसै ,
नेपाली भाषा मा प्रसिद्ध रामायण अनुबाद गरे लौ उनले तसै |
हल्ला चल्यो शहरमा हाहाकार भैगो |
आदिकबि को उपाधि उनीमाथि आइगो ||
भक्तमाला, वधूशिक्षा जसै रचे थे ,
नेपालको राष्ट्रिय विभूति मा उनी फसे थे |
प्रश्नोत्तर कृति उनको जब त रचियो ,
साहित्य लहरमा भानु नाम बसि गो |
तिम्रो नाम मा विज्ञ जनले शब्द नै सकी दिये ,
तुच्च्य तुल्य हुनेछ बड्ता अब त मैले नि कोरी दिए |
धन्य धन्य मोतिराम तिमीलाई प्रचार –प्रसारै गर्यौ ,
भानु को महिमा सहर्ष जनमा पुर्याई कन लौ छाड्यौ |
नेपाली रामायण नेपाली जनमा ल्याउनु भो जे गरी
नत्र भानु काहा मानिश जनमा प्रख्यात हुनथ्ये हरी ,
**रामायण पाठ **
डेरा भयो प्रभुजिको त्यही बीच वनमा * एकान्त देखि कन हर्ष भयो र मनमा !
आनन्द पूर्बक रह्ये रघुनाथ त्याही * अर्को त आश्रम नजिक थिएन काहीं !!
धन्यवाद
सेबन्त पोख्रेल (परदेशी)
आण्विक विज्ञान प्रयोगशाला
राष्ट्रीय प्रतिरक्षा विज्ञान संस्थान
जे , एन , यू परिसर
अरुणा असफ , अलि मार्ग
नयाँ दिल्ली -११००६७

22:42 | Posted in , , , , | Read More »

गोर्खाल्याण्डको आन्दोलन नगर्ने छत्रे सुब्बाको घोषणा

कालेबुङ :- आफूले भनेजस्तो जनसमर्थन नपाउँदा पहाडका बिद्रोही नेता छत्रे सुब्बाले गोर्खाल्याण्डको नयाँ चरणको आन्दोलनको नेतृत्व नगर्ने घोषणा गरेका छन। सुब्बाको उत्साह आज त्यसबेला निराशामा परिणत भयो जब उनले तोकेको समय र स्थानमा उनका समर्थकहरु उपस्थित भएनन। उनी आज खूबै निराश देखिए। रौसेस्थित निवासमा आज उनका समर्थकहरुभन्दा धेर पत्रकार र गुप्तचरहरुको भेला थियो। आज उनले आफ्नो पुरानो दल जीएलओको पुनर्गठन र कार्यक्रमहरुको घोषणा गर्ने योजना थियो तर भने जति संख्यामा समर्थकहरु उपस्थित नभइ दिँदा छत्रेले आफू अलग राज्यको आन्दोलन गर्ने निर्णयबाट पछि हटेको बयान पत्रकारहरुलाई दिए।

छत्रेले आजदेखि अलग राज्यको आन्दोलनको घोषणा गर्ने कुरालाई केन्द्र गरी क्षेत्रमा सुरक्षा व्यवस्था कठोर बनाइएको थियो। एक कम्पनी र्‍यापिड एक्शन फोर्सलाई शहरको विभिन्न स्थानमा तैनाथ गरिएको थियो। तर छत्रे सुब्बाले आज बिहान नाटकीय निर्णय लिँदै उनका समर्थकहरुलाई निराश बनाई दिए। उनले जेलमुक्त भएपछि दार्जीलिङ. खरसाङ, मिरिक लगायत तराई डूवर्सका गोर्खाल्याण्ड समर्थकहरुलाई भेटेर जनचाहना बुझ्ने प्रयास पनि गरेका थिए। आज यी क्षेत्रहरुबाट आफ्ना समर्थकहरु आउने कुरामा उनी विश्वस्त थिए। तर आशाअनुरुप जनसमर्थन नजुटे पछि उनले नेतृत्वको जिम्मा नलिने मन बनाएका छन .

(Source : taklingbusty.blogspot.in)

13:25 | Posted in , , , , , | Read More »