Hidden within the Himalayas, 155ft from the ground, these man-made caves are one of the World's greatest archaeological mysteries. Thousands of holes are carved into the fragile, sandy-coloured cliff in a gorge so large it dwarfs the Grand Canyon. The astonishing number of caves, some dug into the cliffside, others tunnelled from above are thousands of years old but who built them and why remains a mystery. It is also not known how people climbed into the caves which are dug into a cliff 155-foot above the valley floor. An estimated 10,000 of these mysterious human-built caves have been found in the former Kingdom of Mustang in North, Central Nepal.

Those who have seen the mysterious caves say the effect of them on the cliff face makes it look like a giant sandcastle. Adventure photographer, Cory Richards joined climber Pete Athans, archaeologist Mark Aldenderfer and a team of explorers to unearth the hidden relics of the ancient and remote caves. Mr Richards said: 'I was in Nepal working in this village called Forte, where Pete [Athans] and I were teaching a group of Sherpas climbing techniques, safe climbing techniques so they could climb Everest. 'And Pete asked me if I would be interested in this project in Mustang. 'He started telling me about this place where we were going. The words he was using conjured these images of a place I couldn't really imagine.

'Quite honestly when I got there it was even bigger and more grand than anything I ever could ever have imagined. 'We're talking about somewhere that reminds us of the Grand Canyon, the desert south west but then has this incredible history to it. You see these caves carved into the rock and now they're completely inaccessible.' As we started getting deeper into it, I started to see the magic of what we were approaching, the culture in practice, a 12th century village underneath the caves they used to live in, caves that are now forgotten. 'We started asking questions about how did people get into them?

'I started wondering how do I light up people's imagination to make them think what it would have looked like thousands of years ago, that was my final challenge, how do I give people that imagination. 'One of the ways we did that was lighting up the caves, going them into them a night, spending the night in caves, using lights to light them up and strobes. 'Trying to give people the feeling this is a very ancient place, this is a place that has so many stories to tell us so much more than we can even really imagine in our lifetime.' Climbing into the sky caves was no easy feat, the rock was unstable and posed a real danger to the team of explorers.

In fact climbing into the caves was so dangerous, Mr Richards lost his footing, fell and broke his back. On another assignment to Mustang the following year, videographer Lincoln Else was hit by a falling rock, fracturing his skull. He said: 'This was real exploration. It's dangerous it's loose rock it's scary. Everything is loose, everything around you feels like it's crumbling. You feel like when you're climbing everything is going to collapse.' 'One of the things I think we forget when we're talking about adventure, science and exploration is it gets dangerous at times one of the reasons its so exciting is because there are consequences and big consequences.

'On my first trip there I was trying to climb in and a foothold broke and I fell about 12-20 feet, I landed on my butt and I broke my back. 'It was an eye-opener because yes it this was really exciting, really engaging, I want to tell this big story but I just broke my back, maybe this isn't as important as I thought. 'The next year we came back to try again. I took this shot and my friend Lincoln Else was filming right next to me. 'Next thing I heard was Pete's wife scream, she said "oh my god, oh my god" Lincoln was lying on the ground with blood pouring from his head and convulsing. 'A rock had fallen from above, hit him and given him a 21cm skull fracture, it completely depressed his skull.

'Again it was a point of realisation that yes what you are doing is very important but it's also very dangerous and when you talk about adventure there are sides to it that are unpleasant. 'Lincoln made a full recovery, I thought for certain I think we all thought at the point that Lincoln was going to die. 'Essentially at the end of the experience, what was illuminated to me the marriage of science and exploration and culture is the ultimate in how we bring the world to everyone. 'We have to make it exciting, digestible but we also have to give the knowledge of what's out there to everyone else.'

Phatte Bahadur Singh (1902–1983) was a Nepalese poet and journalist who started the first daily newspaper in Nepal Bhasa. He suffered persecution and was jailed for his activities to develop his mother tongue. Singh was born in Kathmandu to father Kuldip and mother Dev Lani Singh. He was the grandson of poet Siddhidas Mahaju. Singh published his first poem entitled "Bānmalāhgu Chāl" (meaning "Bad move") in Buddha Dharma wa Nepal Bhasa in 1930.

  

Nepal's autocratic Rana regime disapproved of Nepal Bhasa, and writers and publishers were harassed and imprisoned. Singh was sentenced to life in prison for editing and publishing an anthology of poems by various poets entitled Nepali Bihar in 1939. He had the book printed in Bettiah, India and shipped to Nepal. After half of the print run had been sold, the rest of the copies were confiscated. Singh was in jail from 1941 to 1945, when he was released along with other writers Chittadhar Hridaya and Siddhicharan Shrestha. In 1951, the Ranas were overthrown and democracy was established in Nepal.This brought freedom to publish material in Nepal Bhasa.

On 28 September 1955, Singh launched Nepal Bhasa Patrika , the first daily newspaper in Nepal Bhasa, as editor and publisher.It was published from Kathmandu and was among the few dailies during the time. In 1962, Singh was elected president of the Federation of Nepali Journalists. He was president of Nepal Bhasa Parisad (Nepal Bhasa Council) from 1955 to 1960. Nepal Bhasa Patrika (meaning "Nepal Bhasa Periodical") championed language rights and also reflected the interests of Nepalese business. It ceased publication not long after Singh's death in 1983. 

 Front page of Nepal Bhasa Patrika dated 5 November 1960.

समाज, राजनीति अनि साहित्यमाझ एक-आपसमा नङ र मासुको सम्बन्ध छ। एउटा समाजलाई विकासको चरम बिन्दुमा पुर्याउन ‍ त्यस समाजको राजनीतिलेभाइटल रोल खेलेको हुन्छ भनेसमाज अनि राजनीति दुवैलाई सुमार्गमा दोह्रयाउन साहित्यिक एवंबुद्धिजीवि जमातको जिम्मेवारी अहम हुन्छ भन्नुमा कुनैदुइ मत नहोला। विश्वभरि छरिएका कुनैपनि जातिको सामाजिक विस्तारको इतिहास पहिल्याउँदा राजनीति अनि साहित्यलेनैत्यस जातिको विकासको निम्ति प्रत्यक्ष औ परोक्षरुपमा भूमिका निभाएको पाइन्छ। यति मात्र होइन कतिपय विद्वानहरुलेत राजनीति अनि साहित्यलाई समाज परिवर्तनको निम्ति प्रयोग गरिनेएउटा हतियार नैठानेका छन्।‌ असल राजनीति अनि दुर्दर्शी साहित्यिक सोचको कारण नैआज पश्चिमी देशहरुलेविश्वमा आफ्नो तीब्र विकासको चमत्कारहरुदेखाइरहेका छन्।‌ यसैलेसमाजिक, राजनैतिक साथैसाहित्यिक विकासमा पश्चिमी देशहरुलेहाम्रो तुलनामा सयगुणा बढी फडको मारिरहेको छ। पश्चिमी देशहरुमा समाज अनि राजनीतिलाई सही बाटोमा दोहोर्याउने ‍ काम बुद्धिजीवि एवंसाहित्यिक जमातलेगरिरहेका छन्।‌ बुद्धीजीवि, लेखक, एवंसाहित्यकारहरुको साहसिक आलोचनाको कारण नैपश्चिमी देशवासीहरुमा आफ्नो समाज, राजनीति अनि साहित्यप्रति सहजैचेतनाको भावना उत्पन्न भएको हो। किनकी झुटो राजनीति र साहित्यको निन्दा गर्नेउनीहरुलेएउटा असल संस्कार पालेका छन्।‌ यसैलेसमाज अनि राजनीतिलाई लगाम लगाउनेएउटा मात्र बस्तुहो साहित्य ।

साहित्य भन्नालेकेवल वाङ्मयलाई मात्र नलिएर समाज सचेत व्यक्तिहरुको एउटा झुण्डलाई नैमान्न पर्नेहुन्छ । कारण साहित्यलेसमाजको दर्पणको काम गर्छ भनेसाहित्यलाई दह्रो बनाउनेकाम समाजको बुद्धीजीविवर्गलेगरेको हुन्छ । यदि बुद्धीजीविहरुलेआफ्नो समाज अनि राजनीतिलाई छाडा छोडनेकाम गर्छन्‌ भनेत्यस जातिको विकासमा पूर्णविराम लाग्नसक्छ भन्दा कुनैअप्ठयारो नहोला। यहाँविश्वसाहित्य अनि राजनीतिको चर्चा गर्नअघि आफ्नैक्षेत्रमा देखा परिरहेका यस प्रकारका समस्याहरुमाथि प्रकाश पार्न अनिवार्य ठहर्दछ्। बुद्धीजीवि जमातलेछाडा छोडेको कारण अहिलेदार्जीलिङ पहाड चिन्तजनक अवस्थामा पुगेको छ। समाज अनि राजनीतिलाई दिशानिर्देश गर्न केयहॉंका बुद्धीजीवि जमात अनि साहित्यकारहरुले सही भूमिका निभाइरहेका छन्‌ त? हाल यो एउटा ताजा प्रश्न भएर खडा भएको छ पहाडको राजनैतिक परिवेशमा। विगत 6 वर्ष अघिदेखि हाम्रा समाजका सचेत बुद्धीजीविहरुलेयहॉंको समाजिक अनि राजनैतिक उतर-चडाउबारेके-कस्ता प्रकारलेमनथन गरिरहेका छन्‌? साधरण जनतामा राजनीति चलखेल अनि यसको दुरगामी प्रभावमाथि अनुमान लगाउनेक्षमता प्रायः त हुँदैनन्‌ पनि यसैलेयहॉंका जनतालाई राजनैतिक दलहरुलेकेवल व्यक्तिगत स्वार्थको निम्ति मात्र प्रयोग गरिरहेका छन्।‌ तर राजनैतिक दल अनि राजनेताहरुको क्रियाकलापमाथि बुद्धीजीविहरुको सही नजर पर्नुपर्नेहो। यदि जनतालाई अन्धकारमा राख्नेराजनीति हुँदैछ भने त्यसको सही आलोचना बुद्धीजीवि जमात एवंसाहित्यकारहरुबाट हुनुपर्नेहो। तर यहॉंसो भइरहेको छैन। आजभन्दा 26 वर्षअघि यहॉंको राजनीति अनि कुव्यवस्थाको आलोचनामा समाज सचेत व्यक्तिहरुलेसाहसिक कलम चलाएका थिए।

20 वर्षेआयुपुगिसकेका त्यसताकको तानासाही व्यवस्थालाई ध्वस्त पार्नको पछि अनुकूल समयमा नैबुद्धीजीविहरुलेआफ्नो साहसिक लेखहरुजनता समक्ष पुर्याएको ‍ ठोस्‌ उदाहरणहरूछन्।‌‌‌ यस्ता कुव्यवस्था विरूद्ध त्यसताकको लेख, आलोचना आदिलेनैजनचेतनाको काम गरेको थियो। फलस्वरुप दागोपाप जसस्तो शक्तिशाली तानाशाहि व्यवस्थालाई विफल पार्नमा सहयोग पुगेको थियो। तर समय अनि परिस्थितिको परिवर्तन साथ-साथैबिस्तारैहाम्रो समाजमा राजनैतिक आलोचनाहरुको खॉंचो देखापर्न थालेको छ। विगत 6 वर्ष यतादेखि स्वास्थ्य राजनैतिक आलोचनाहरुदेखि जनसाधरण बिमुख भइरहेका छन्‌ भन्दा कुनैआपत्ति नहोला। समाज अनि राजनीतिमा दिन प्रतिदिन उताड- चडाउहरुदेखा परिरहन्छ। तर यस्ता घटनाहरुको ठीकसित विश्लेषण गरी सही निचोड जनता समक्ष राख्ने विज्ञजनहरूको कमि हुँदैगइरहेको हामी अनुभव गर्नसक्छौं। विशेष गरी हाम्रो समाजमा राजनैतिक विश्लेषकहरूको कमी रहेको कारणलेगर्दा पनि राजनैतिक दलहरुलेआफ्नो मनमानी गरिरहेको हुनसक्नेअनुमान लगाउन सकिन्छ। किनभने, राजनीतिको दुरगामी प्रभावबारे जबसम्म विशलेषकहरुलेखुलेर लेख्दैनन्‌ तबसम्म दलहरुलेआँखा बन्द गरेर आफ्नो सत्ताको घोडा अघि बढाई नैरहन्छ। हुन त पहाडमा स्वास्थ्य आलोचना पचाउनेमाह्वोल छैन। कुनैपनि विषयमाथि विशलेषण गरेजाति विरोधीको संज्ञा दिएर समाज वहिष्कार गर्नेप्रथा रहेको पहाडमा राजनैतिक दल अनि नेतृत्वहरूको क्रियाकलापबारेआलोचना गर्नुभनेको एउटा चुनैतीपुर्ण कार्य नैहो। तर लेख्नेेमाह्वोल छैन भन्दैमा राजनैतिक अत्याचारको मुकदर्शक भएर बस्नुभनेको पनि एक प्रकारको अमानवीय कार्य नैहो। समयमा नैबुद्धीजीविहरुलेपहाडको समाजिक अनि राजनैतिक दुवैपक्षमाथि असल विश्लेषण नराखेयहॉंका जनतालेप्रत्येक पटकको राजनैतिक उताड-चडाउमा धोका खानेछन्।‌

एउटा असल समाज निर्माणको निम्ति राजनैतिक अनि गैर-राजनैतिक सङ्घ-संस्थाहरुको भूमिका महत्वपूर्ण मानिन्छ। यसैलेयी दुवैराजनैतिक दल अनि सङ्घ-संस्थाहरुलाई सही दिशामा लैजाने दायित्व समाज सचेत व्यक्ति एवंबुद्धीजीविहरुको हो। तर हाम्रो दार्जीलिङ्गेसमाजमा भने बुद्धीजीविहरुकेवल ब्राण्ड-को रुपमा मात्र विकसित भइरहेका छन्।‌ सॉंच्चैपहाडमा बुद्धीजीविहरुको आ-आफ्नो ब्राण्ड छन्‌ भन्दा कुनैफरक पर्दैन। आफ्नो ब्राण्डको आधारमा नै बुद्धीजीविहरुलेसमाजमा स्तर बनाइराखेका छन्।‌ यति मात्र होइन राजनैतिक दलहरुमा पनि बुद्धीजीविको मान्यता लिइ निक्कैठूलो-ठूलो पदभार लिएर उनीहरूबसेका छन। तर पद अनि मान्यता अनुसार यी बुद्धीजीविहरुको कार्यप्रणाली भनेठिक उल्टो रहेको छ। दलको कुकार्य अनि दलभित्रको अन्तरकलहहरुलुकाउन अनि सोझा जनतालाई आफ्नो दलको दास बनाउनमा मात्र उनीहरूलेआफ्नो विवेकको प्रयोग गरिरहेका छन्।‌ राजनैतिक दलहरुलाई सही निर्देशन गर्नको साटो बुद्धीजीविहरुलाई नैउल्टो दलहरुलेमोहरा बनाएर प्रयोग गरिरहेका छन्।‌ यसैलेबुद्धीजीविहरु केवल राजनैतिक दलहरुको मोहरा अनि ब्राण्ड मात्र भइरहेका छन्।‌ वास्तवमा आफूहरुले निभाउनुपर्नेभूमिकामा भनेउनीहरुशुन्यप्रायः रहेका छन्।‌ कतैबुद्धीजीविहरुलेनैराजनीतिक दलहरुलाई विपरित दिशा तिर त दोहोर्याइ ‍ रहेका त छैनन्‌? अहिलेआम मानिसमा पनि यस्ता प्रश्नहरूउठ्न‌ थालेका छन्।‌ हुन त समाजमा मान्यता पाएका वरिष्ट बुद्धीजीविहरुलेनैखुलेेआम राजनैतिक दलहरुको कुकर्महरुलाई डाक-छोप गर्नेकाम गरेपछि उनीहरुको चलखेलबारेआम जनतामा हल्ला फैलिनुसवभाविक हो। वर्तमान स्थितिमा हाम्रा बुद्धीजीविहरुलेसमाजमा आफ्नो छबी कायम गर्न सकिरहेका छैनन्।‌ राजनीतिमा देखा परेको कुसंस्कारहरुलाई दह्रिलो प्रकारले आलोचना गर्नको साटो समाजका दिग्गज लेखक अनि बुद्धीजीविहरुलेयस्ता विषयमा चासो राखेको देखिँदैन। यसैकारण अचेल पत्र-पत्रिकातिर पनि राजनैतिक लेखहरुको संख्या घट्दै ‌ गइरहेको छ। 

यसैलेहाल आम-मानिसमा राजनीति भनेको अन्धालेहाती छामेजस्तो मात्र भइरहेको छ। राजनैतिक दलहरुको राम्रो अनि नराम्रो पक्षबारेजनता अनभिज्ञ नैछन्।‌ जबसम्म समाजका हरेक सचेत व्यक्ति, बुद्धीजीवि, लेखक, साहित्यकार आदिलेआ-आफ्नो स्तरबाट समाजलाई कुमार्गतिर लैजानेराजनीतिको ठिकसँगलेव्याख्या गर्दैनन्‌ तबसम्म हाम्रो समाज अनि जाति स्वार्थप्रेरित नेताहरुको दास भई नैरहनेछन। हाम्रो समाज र राजनीति सँग-सँगै साहित्य पनि दिन-प्रतिदिन पछाडी पर्दैगइरहेको छ। सवार्थप्रेरित राजनीतिको कारण समाजमा देखोपरेको विकृति अनि विसंगतीहरुलाई साहित्यकार अनि सर्जकहरुलेअनदेखा गरिरहेका छन्।‌ साहित्यलाई राजनीतिमा मुछ्नु ‌ हुँदैन भन्नेकिसिमको मतलेपनि हाम्रो समाजमा कुराजनीतिलेफस्टाउनेमौका पाएको छ। किनकी विज्ञजनहरुबाट आफ्नो लेख, कृति आदिमा राजनीतिको नकारात्मक प्रभावबारेस्वास्थ्य आलोचना भइरहेको छैन। राजनीतिको स्वास्थय आलोचना पचाउनेक्षमता पहाडको दलहरुमा छैन भन्नेमत पनि हाम्रा बुद्धीजीवि, सर्जक, लेखक अनि साहित्यकारहरुमा स्थापित हुँदैगइरहेको छ भन्नेधारणा पनि धेरैमा पाइन्छ। किनकी, विगतमा सर्जक, लेखक अनि साहित्यकारहरुको छप्परमा राजनैतिक दलहरुलेढुंगा बर्साएको इतिहास साक्षी छ। तर दलहरुको तानाशाही तागतअघि आफ्नो सिप चल्दैन भन्नुपनि एउटा कायरपना नैहो। 

कलमको ताकत अघि विश्र्वको कुनैपनि शक्ति टिक्न सक्दैन यो ध्रुवसत्य हो। यसैलेअब पहाडको सामाजिक अनि राजनीतिक दुवैस्तरमा परिवर्तन ल्याउन कलम क्रान्तीको अवश्यक छ। हाम्रो समाज अनि राजनीतिमा देखापरेको विसंगती अनि विकृतिको पोष्टमोर्डम गर्न समस्त लेखक, सर्जक, बुद्धीजीवि अनि साहित्यकारहरुलेमुखर भएर आलोचना गर्नेअनि लेख्नेसमय आएको छ। राजनीति भन्नसाथैनाक खुमच्याउनेपहाडका जनतालाई राजनीतिको सही परिभाषा दिनेदायित्व समाजका बुद्धीजीवि, लेखक अनि सर्जकहरूको हो। किनकी, समाज अनि राजनीतिबाट बुद्धीजीवि, लेखक अनि साहित्यकारहरुअलग बस्न सक्दैनन्।‌ ‘सॉंचो साहित्यलेत सामाजिक जीवनको सबैपहलुयथार्थवादी रुपलेदर्शाउँछ अनि राजनीति मानव समाजको एक अभिन्न अंग हो, अतएव साहित्यलाई राजनीतिबाट कसरी अलग राख्न सकिन्छ?’- स्व. बद्रीनारायण प्रधानको यस भनाइलाई यहॉंप्रस्तुत गर्दैहाम्रा समाजका सम्पूणर्र् बुद्धीजीवि, लेखक, सर्जक, आदि समक्ष समाज अनि राजनीतिबारेअसल आलोचना गरेर साहित्य मार्फत मानव धर्म पालन गरौंभन्नेमत प्रकट गर्दछु।

एक अफवाह के बाद केदारनाथ से जान बचा कर वापस लौट रहे नेपाली मजदूरों की जान पर बन आई है। जंगलों और चोटियों से बच कर आए नेपाली जैसे ही सोनप्रयाग से आगे सीतापुर, रामपुर, बामसू और फाटा आ रहे हैं, तो हर जगह उनकी तलाशी ली जा रही है। गोद में छोटे-छोटे बच्चों को लिए चार दिन से भूखे प्यासे इन नेपाली मजदूरों को लाइन में खड़ा कर उनके कपड़े तक उतारे जा रहे हैं। ये वही नेपाली मजदूर हैं, जिनके सहारे गौरीकुंड से आगे केदारनाथ की यात्रा चलती थी। सोनप्रयाग से गुप्तकाशी के बीच यह वाकया हर जगह नजर आ रहा है। हालांकि इस इलाके की किसी भी पुलिस चौकी से इसकी पुष्टि नहीं हुई है। न ही पुलिस ने इस तरह के आदेश दिए हैं। कुछ स्थानीय लोग नेपालियों को देखते ही पुलिसिया अंदाज में यह सब कर रहे हैं। मजदूरों का कहना है कि हमारी महीने भर की कमाई छीनी जा रही है। 

फाटा में हेलिपैड पर तैनात सब इंस्पेक्टर ने नेपाली मजदूरों से लूटपाट की घटना को खारिज किया है। उन्होंने बताया कि पुलिस के पास केदारनाथ में स्टेट बैक की करीब सवा करोड़ रुपये रकम है, जो केदारनाथ से यहां लाई गई है। लूट की किसी भी घटना की फाटा में कोई रिपोट नहीं है। केदारनाथ में 6 हजार से ज्यादा मजदूर थे जो गौरीकुण्ड से लेकर केदारनाथ के 14 किमी के रास्ते पर तीर्थयात्रियों को डोली पालकी और ढंडी-कंडी में रखकर केदारनाथ के दर्शन कराते हैं। पैदल मार्ग में यात्रियों को पीठ-कंधे और घोड़े खच्चर पर ले जाने वाले इन मजदूरों में नेपाली मूल के सबसे ज्यादा मजदूर हैं। इसके अलावा कश्मीरी और लोकल मजदूर भी बड़ी तादाद में हैं। इनमें से भी कई सौ इस हादसे में जान गंवा चुके हैं। बचे हुए मजदूर जंगल के रास्ते सोनप्रयाग आने लगे। अब तक 2 से 3 हजार मजदूर इन रास्तों से लौट आए हैं। इस इलाके में लूटपाट और चोरी की अफवाह के चलते नेपाली मजदूरों की पिटाई का सिलसिला जारी है। केदारनाथ में पुल के पास एक छोटे से ढाबे से आजीविका चलाने वाले नन्द बहादुर कहते है कि तीन दिन जंगलों से बचते हुए जब सोनप्रयाग पहुंचे तो यहां राहत देने के बजाय गाली-गलौज और मारपीट ने और डरा दिया। इससे अच्छा केदारनाथ में दब जाते तो कम से कम जलील होने से तो बच जाते।

केदारनाथ से जान बचाकर अपने बच्चों के साथ लौट रहे नेपाली परिवारों को भी इसी तरह जलील किया जा रहा है। 4 महीने की बेटी गोद में उठाए और 3 साल के लड़के के साथ वापस आई तारा कहती है इतना दुख जंगल में 3 दिन तक भूखे प्यासे बच्चों को ले जाते हुए नहीं हुआ जितना सीतापुर से लेकर गुप्तकाशी में जगह-जगह तलाशी के नाम पर हो रहे व्यवहार से हुआ। गलत लोगो का कोई धर्म और मजहब नही होता है कोई देश नही होता है ऐसे लोग कही पर भी हो सकते है इसलिया हमे किसी एक कौम धर्म और देश के लोगो को बदनाम नही करना चाहिये। जरुरी नही की वहा पर लुटपाट का काम नेपाली मजदूरो ओर नेपाली मूल के लोगो ने किया हो वही के स्थानीय लोग भी यह कार्य कर सकते हैं केवल नेपाली लोगो के साथ ऐसा भेदभाव अच्छा नही है इसमे केन्द्र सरकार ओर राज्य सरकार दोनो को मिलकर ऐसे कार्य होने से रोकना चाहिए जिससे आने वाले वक़्त में गौरवशाली समाज के ऊपर कीचड़ ना उछाला जाएँ । 

नेपाली लोग ईमानदार, कर्मठ और मेहनती होते है, उनके उपर इस तरह का दोषारोपण करना सरासर गलत है। आज इन्ही की बदोलत दुर्गम रास्तो मे तीर्थ यात्रा संभव होती है। आज से 50 साल पहले भी तीर्थयात्री जब सामान इनकी पीठ पर लाद देते थे तो यात्रा के प्रति निश्चिंत हो जाते थे और गंतब्य पर सारा सामान सही सलामत पहुंच जाता था। हो सकता कुछ जंगलो मे रहने वाले लड़के या बॉर्डर पार के कुछ बदमासो ने इस तरह की घटनाओ को अंजाम दिया हो। ध्यान देने वाली बात तो यह है कि केवल शक्ल सूरत मिलने के कारण इनका नाम ले लिया गया हो। ये लोग भी अपनी जान बचा कर किसी तरह से वापस नीचे आये है, इनके साथ इस तरह का गलत व्यवहार उचित नही है। भारतीय स्वतंत्रता संग्राम से लेकर सन 62,65,71 और कारगिल युद्ध मे गोरखा /नेपालियो ने बलिदान दिया है लेकिन भारत सरकार ने नेपालियो के बलिदान को कभी भी सम्मान नही दिया है. भारत सीमा पर एसएसबी द्वारा नेपालियो को लुटा जाता है बुरा ब्यवहार किया जाता है पर भारत सरकार मौन रहती है. उत्तराखंड मे नेपालियो पर जुल्म एक जघन्य अपराध है इसकी जितनी भी भ्रत्सना की जाये कम है. भारत सरकार को ऐसे उदंड ब्यवहार करने वाले तत्व को तुरंत दंडित करना चाहिये। 

गौरीकुंड के पास नेपाल के रोल्पा निवासी बीर बहादुर(20) को भीड़ पीट पीटकर मार डालती लेकिन पुलिस ने हस्तक्षेप किया और उसे चौकी ले आयी। बीर बहादुर ने कहा, ‘मैं अपनी बहन और उसके पति के साथ जंगल चट्टी से नीचे आ रहा था। मेरे बैग में 15 हजार रपये थे। ये वह पैसा था जो मैंने कमाए थे।’ उसने कहा, ‘मैं नेपाल में रहता हूं. मेरी बहन, उसका पति और मैं यहां प्रत्येक वर्ष काम करने के लिए आते हैं। यह वह पैसा था जो मैंने लोगों को ढोकर कमाए थे।’ उसने कहा, ह्यजब हम वापस आ रहे थे तो भीड़ ने मुझे घेर लिया और वे मेरे बैग की तलाशी लेना चाहते थे। जैसे ही उन लोगों ने मेरे बैग में पैसे देखे वे मुझे चोर बताने लगे और मेरी बेरहमी से पिटायी करने लगे.’नेपाली नागरिक ‘कांडी’ के रूप में कार्य करते हैं. ये वे लोग होते हैं जो वृद्धों को अपनी पीठ पर बेंत से बनी टोकरी में गौरीकुंड से केदारनाथ पहुंचाते हैं.

उत्तराखंड में आये विकराल प्राकृतिक आपदा के बाद अब केदारनाथ के दर्शन कराने के लिए यात्रियों को पिट्ठू और डोली में ढोने वाले नेपालियों को प्रशासन और लोगों ने एकदम भुला दिया गया है, इसके उल्टे उन पर लूटपाट और दुष्कर्म के आरोप लगाए जा रहे हैं। उत्तराखंड की राजनितिक पार्टी गोरखा नेशनल फ्रंट के राष्ट्रीय अध्यक्ष सूर्य विक्रम शाही ने ऐसे आरोपों को मनगढंत बताते हुए इसे नेपाली समाज के खिलाफ साजिश बताया। उन्होंने मुख्यमंत्री से इन घटनाओं की निष्पक्ष जांच कराने की मांग की है, ताकि नेपालियों को अपमानजनक स्थिति का सामना न करना पड़े। शाही ने एक स्थानीय दैनिक से हुए बातचीत में बताया कि नेपाल के करीब 700 लोग इस दैवीय आपदा में लापता हुए हैं। इनमें से तीन-चार सौ लोग लो केवल डोली उठाने वाले हैं, जिनके बारे में अभी तक कुछ भी पता नहीं लग पाया है और साथ ही प्रशासन भी इनका पता लगाने में अभी तक गंभीर दिखाई नहीं दी है ।

सबसे अधिक आपदाग्रस्त इलाको के खासतौर गौरीकुंड में होटल चलाने और डोली का काम करने वाला नेपाली नागरिक राजू इस समय हिमालयन अस्पताल जौलीग्रांट में भर्त्ती हैं। उसे खुद रेस्क्यू कर फाटा लाया गया था, जहां से उसे अस्पताल पहुंचाया गया। राजू ने बताया था कि उसके साथ के ही 16 लोग लापता हैं। इसके अलावा नेपाल सरकार के अधिकारी जो राहत शिविरों में कार्य कर रहे है उन्होंने भी अपने नागरिको के ऊपर लग रहे संगीन आरोपों पर कड़ी प्रतिक्रया देते हुए मुख्यमंत्री से विरोध भी जताया है। उन्होंने मुख्यमंत्री विजय बहुगुणा से लूटपाट और दुष्कर्म की घटनाओं की निष्पक्ष जांच की मांग उठाई है।

मेलवादेवीले श्री ३ चन्द्रशमशेरको दरबारमा गीत गाउन थालिन् । उनी दरबारको रङ्गमञ्च, सभासमारोहका अतिरिक्त चन्द्रशमशेरसँगै सिकारमा जङ्गल पुगेर समेत गीत गाउँथिन् । चन्द्रशमशेर पनि मेलवादेवीको स्वरका भक्त थिए । चन्द्रशमशेरले मात्र होइन उनकी रानी बालकुमारीदेवीबाट पनि सुरुसुरुमा मेलवादेवीले बक्सिस पाइरहिन् । मेलवादेवीको कोकिल स्वरलाई विराट् स्वरूप प्रदान गर्न चन्द्रशमशेर मग्न थिए । त्यसैले मेलवादेवीलाई ख्यातिप्राप्त उस्ताद बालाप्रसाद शर्मा, गणपत, खेमचन्द्रआदिबाट शास्त्रीय सङ्गीतको गायनमा पनि तालिम दिन थालियो । त्यसपछि उनी झन् उत्कृष्ट स्वरकी कोइलीमा दर्ता हुन थालिन् ।

मेलवादेवीको स्वरले प्रकृतिलाई पनि पगाल्ने गथ्र्यो । उनको स्वरको विषयमा उनकी छोरी विमला दीक्षतिले भनेकी थिइन् ”मेरी आमाको स्वरमा महाराज चन्द्रशमशेरका साइँला छोरा हिजहाइनेस केशरशमशेर पनि भुतुक्कै हुन्थे । त्यसैले एक दिन टन्टलापुर घाम लागेको बेला केशरशमशेरले आमालाई भने ‘अब यस्तो बेलामा गीत गाएर तिमी पानी पार्न सक्छयौ -’ त्यस बेला आमाको प्रत्युत्तर थियो ‘पानी कति मात्रामा पर्छ म त्यो भन्न सक्तिनँ । तर आकाशमा बादल आउँछ र पानी पर्छ म यति भन्न सक्छु ।’ अनि केशरशमशेरले आमासँग बाजी राख्तै भने ‘लौ तिमीले भनेको कुरा पुग्यो भने म तिमीलाई पाँच हजार रुपियाँ दिन्छु ।’ आमाले डेढ घण्टा गीत गाएपछि आकाशमा क्रमशः बादल लाग्यो र पानी पर्न थाल्यो । अनि केशरशमशेरले स्याबास भन्दै आमालाई पाँच हजार रुपियाँ बक्सिस दिए ।”

चन्द्रशमशेरका पाहुनापासा आउँदा पनि सिंहदरबार बेलायती बैठकमा झकिझकाउका साथ मेलवादेवीलाई उपस्थित गराइन्थ्यो । त्यतिखेर मेलवादेवी अतिथिको रुचिअनुसार शास्त्रीय, आधुनिक, भजन, लोकगीत र नेवारी गीत समेत गाउने गर्थिन् । उनको स्वर सुनेर चन्द्रशमशेरले बराबर उनलाई धाप मार्थे । त्यसैले मेलवादेवीको ईर्ष्यागर्नेहरूको ताँतीले पनि सिंहदरबार बेरिएको थियो । त्यसपछि उनको स्वरलाई विगार्न चन्द्रशमशेरकी रानी बालकुमारीदेवीका इसारामा मेलावादेवीका शत्रुहरूद्वारा पानमा सिन्दूर राखेर उनलाई खुवाइएको थियो । त्यसपछि उनको स्वर एक्कासि खच्क्यो । त्यस बेहोराले चन्द्रशमशेर अति नै दुखित भए ।

चन्द्रशमशेरले मेलवादेवीको स्वरको उपचार गर्न बेलायतबाट चिकित्सक बोलाए । तर जति नै खर्च गरे तापनि उनको स्वर पहिलाजस्तै हुन सकेन । तर पनि चन्द्रशमशेरले उनको स्वरको तारिफ गर्न छाडेनन् । मेलवादेवीको स्वर सुक्न थालेपछि पनि चन्द्रशमशेर भन्ने गर्थे “गा न गा, मलाई तेरो यही सुकेको आवाज नै मन पर्छ ।” चन्द्रशमशेरकी मन पर्ने गायिका भएका कारण सिंहदरबारमा मेलवादेवीको औपचारिक सुरक्षाचाहिँ देखिन्थ्यो । त्यस बेला उनलाई खास गरेर पुरुषवर्गले प्रत्यक्ष सम्पर्क गर्नु, प्रेम गर्नु र स्नेह देखाउनु भनेको बाघसँग कुस्ती खेल्नुसरह मानिन्थ्यो । यति हुँदाहुँदै पनि चन्द्रशमशेरका छोरा बबरशमशेरचाहिँ मेलवादेवीप्रति प्रायः आक्रामक देखिन्थे । साथै तबलावादक भक्तकृष्ण मानन्धर पनि मेलवादेवीको कला, रूप, यौवन र धनसम्पत्रि्रति त्यति नै आसक्त थिए ।

मेलवादेवी र चन्द्रशमशेर एकअर्कामा समर्पित भएको दृश्य हेर्न चन्द्रशमशेरकी रानी बालकुमारीदेवीलाई अति नै सकस पर्न थालेको थियो । त्यही परिवेशमा दरबारबाट मेलवादेवीको टिकट काटिन गयो । त्यसै सर्न्दर्भमा चन्द्रशमशेरले उनलाई काठमाडौँको विजयेश्वरीमा एउटा घर किनिदिए । त्यसपछि चौबीस वर्षभुक्तान भएको उमेर बोकेर उनी सिंहदरबारबाट निस्केकी थिइन् । यस घटनाले भक्तकृष्ण मानन्धरलाई ढुङ्गा खोज्दा देउता मिलेझैँ भएको थियो । त्यसैले त्यतिखेर उनका पछिपछि उस्ताद मानन्धर लागेका थिए । मानन्धरले कैयौँ सपनाविपना देखाएर मेलवादेवीलाई दक्षिणकालीको मन्दिरमा लगेर सिन्दूरपोते र चुरा धागोले सजाएका थिए ।

भक्तकृष्णले पहिला पनि दुई जनासँग बिहे गरेर सन्तान जन्माएका थिए । साथै मेलवादेवीतर्फाट पनि दुईटी छोरी विमला र शान्ति जन्मेका थिए । मेलवादेवीसँगको बिहेपछि भक्तकृष्णलाई सिंहदरबार छिर्न बन्देज लगाइयो।साथै गुरुङसँगको बैबाहिक जीवन गाँसेको कसुरमा त्यस बेला उनी आफ्नो जातीय समाजबाट पनि बहिष्कृत भएका थिए । भक्तकृष्णसँग बिहे गरेको केही वर्षा मेलवादेवीको दाम्पत्य जीवन भङ्ग भयो । अनि उनले आफ्नो घरबार सस्तैमा बेचिन् र शुक्रराज शास्त्रीको सल्लाहमा कोलकाता जाने निर्णय गरिन् । सुत्केरी भएकै महिनादिनपछि उनी आफ्ना दुईनावालक छोरी विमला र शान्ति चेपेर रेलमार्गद्वारा कोलकाता लागिन् । कोलकाता पुगेपछि यात्राको अनुभव सँगालेर उनले ‘सवारी मेरो रेलैमा’ बोलको गीत गाइन् । त्यस बेलासम्म नेपालीभाषामा नेपाली नारीको स्वर रिकर्डिङ भएको थिएन ।

मेलवादेवीको कोलकातामा स्वच्छन्दतावादी यात्रा थियो । त्यतिखेर उनका खुट्टा रोक्ने न कुनै कल्ली थिए न उनका हात बाँध्ने नै कुनै बाईं थिए । त्यसैले उनी साङ्गीतिक कार्यक्रमहरूमा प्रवेश गरिरहन्थिन् । उनी घरी इलाहाबाद सङ्गीत सम्मेलनमा पुगिरहन्थिन् र घरी रामगढ सङ्गीत सम्मेलनमा भाग लिइरहन्थिन् । उनी जहाँजहाँ गएर आफ्नो गलाको कौशल देखाउँथिन् त्यहाँत्यहाँबाट उनले सुनका तक्मा पनि प्राप्त गर्थिन् । त्यति मात्र होइन इलाहाबाद सङ्गीत सम्मेलनले त उनलाई ‘ठुमरीकी रानी’को दर्जा पनि अर्पित गरेको थियो ।

मेलवादेवीले जीवनको उत्तर्रार्धमा आफ्नो नाउँ सुलभा राखिन् । खासमा त्यतिखेर आर्थिक रूपमा उनी निम्नस्तरमा नै बामे र्सर्दै थिइन् । आफ्नो जीविकोपार्जनका साथै छोरीहरूको पालनपोषणका निम्ति कोलकाताकै मारवाडी बालिका विद्यालयमा उनी सङ्गीतकी गुरुमा बनिन् । साथै त्यहीं स्कुलमा उनका छोरीहरु पनि भर्ना गरिए । त्यस घडी त्यहाँको मात्र आयस्ताले उपलब्धि हुन नसक्ता उनले आफ्ना कोठामा सङ्गीतको कक्षा पनि सञ्चालन गरिन् । आफ्ना शिष्यहरूलाई अध्यापन गराउन नेपाली, हिन्दी र बङ्गाली भाषामा उनी बराबरी नै गीत गाइरहन्थिन् । दुक्खसुक्ख जीवन भुक्तान गर्दै उनले दुवै छोरीहरूको विवाह पनि गरिदिइन् ।

छोरीहरुको बिहे गरेपछि मेलवादेवी डेरामा एक्लै बसिन् । उनले पहिलेझै एउटै कोठामा खाने र सुत्ने गरिन् । त्यतिखेर उनी विक्षिप्त मानसिक अवस्थामा नै घस्रँदै जीवन चलाउने गर्थिन् । २०१२ साल मङ्सिर महिनाको कुरा हो- खाना पकाइरहेका बेला स्टोभ पड्केर उनको शरीरमा आगो लाग्यो । त्यसको भोलिपल्ट छिमेकीले कोठाभित्रै उनको डढेको शरीर फेला पारे । अनि कोलकाता मेडिकल कलेजमा उनको लासको पोस्टमार्टम भयो । त्यसको केही दिनपछि उनका धर्मपुत्र रामचन्द्र गुप्ताले त्यो लास बुझे । यो दुःखद घटनाको विवरण उनका छोरीहरू विमला दीक्षित र शान्तिरानी आर्यले पनि पछि मात्र थाहा पाए ।

सवारी मेरो रेलैमा.....

सानु र सानु लैलै कुसुमे रुमाल बरिलै

ज्यान तिमीले पायौ कि बरिलै

झन् पर जान्छु लैलै झन् माया लाग्छ बरिलै

मोहनी लायौ कि बरिलै

सवारी मेरो रेलैमा !..

(स्वर, सङ्गीत र शब्द : मेलवादेवी)

(  जानकारी : कुनैपनि व्यक्तिको बारेमा जिबनी लेख्नु भनेको चानचुने कुरा हैन । एउटा जिबनी तयार पार्नको निमित्त प्रयाप्त अध्ययनको आबश्यक पर्दछ । नेपाली संगीतका स्थापनाकाल देखिका कलाकारको जिबनी लेख्ने एक मात्र जिबनीकार  हुन् - नरेन्द्रराज प्रसाई । हाल सम्म उहाँले १०० भन्दा बढी कलाकर्मीको जिबनी लेख्नु भएको छ । ) 

New Delhi: In yet another shocker from national capital, a Nepali girl in her early 20s was allegedly gang-raped in Delhi, police said on Thursday. The girl was found in half-naked and semi-conscious condition near Nanakpura flyover in south Delhi around 7.30 am on Thursday. The victim was taken to Safdarjung Hospital where she is being treated. According to her statement to police, she was abducted from Kotla Mubarkpur area near South Extension in south Delhi on Wednesday night by three unidentified people, who raped and dumped her near the flyover. 

गान्तोक, 19 फरवरी| भाषा संग्रामी तथा गोर्खा जातिको उत्थानको निम्ति आजीवन कार्यरत श्रीमती हिरण जी श्रेष्ठको ६५ वर्षको उमेरमा सोमबार दिउँसो २ बजी सिलगढ़ीको एउटा निजी नर्सिङ होममा निधन भयो| अखिल भारतीय गोर्खालिगका संस्थापक, प्रबल जातीय उत्थानका नेता डम्बर सिंह गुरुङका नातिनी तथा कालेबुङका चर्चित राजनैतिक परिवारमा पूर्व विधायक नरबहादुर गुरुङकी जेठी सुपुत्रीको रूपमा जन्मिएकी श्रीमती श्रेष्ठ लामो समयदेखि हृदय रोगले ग्रस्त थिइन्‌| गत ८ फरवरी देखि निजी निर्सिङ होमको सघन चिकित्सा कक्षमा उपचाराधिन थिइऩ भने आज उनको इहलिला समाप्त भएको छ भने जातिको उत्थानको निम्ति मरिमेट्‌ने एक योद्धाको युग अन्त भएको छ| चर्चित नाटककार तथा जातीय उत्थानको निम्ति निरन्तर कार्यरत विचारक सीके श्रेष्ठकी पत्नि हिरण जी श्रेष्ठले आफ्नो जीवनकालभरि नै समाज र जातिको उत्थानको निम्ति लगातार रूपमा संघर्ष र कार्य गर्दै आएकी थिइन्‌| 

जसमा उनले कारावास पनि भोग्नु परेको थियो| नेपाली भाषा आन्दोलनको भाषा संग्रामी भएर कार्य गरेका थिए भने प्रान्त परिषद पार्टीबाट गोर्खाहरूको अनन्त सपना छुट्टै राज्य गोर्खाल्याण्डको निम्ति संघर्षमा होमिएका थिए| यसैगरि उनले भोटाङका गोर्खाहरूलाई देश निकाला गरिन्दा भोटाङे शर्णार्थीहरूको पक्षमा आन्दोलनमा उत्रिएर कारावासमा परेकी थिइन्‌| समाज सेवी तथा शिक्षिकाको रूपमा उनले धेरै लामो समयसम्म कालेबुङको प्रणामी बालिका निकेतनमा प्रधानार्चायको रूपमा कार्यरत रहेर अवकाश प्राप्त पछि गोर्खाहरूको राष्ट्रिय संगठन भारतीय गोर्खा परिसंघको कालेबुङ शाखाको उपाध्यक्षको पदमा रहेर पनि जातिको सेवा पुर्‍याएका थिए| उनको निधनले पुरै गोर्खा जातिको निम्ति एउटा ठूलो क्षति भएको छ| उनले आफू पछि पति सीके श्रेष्ठ, एक छोरा छोरी, बुहारी र नाती छोडेर गएकी छिन्‌|

  

थियो गर्मी वेला हपहप थियो घाम बहुत
बले झैँ आकाशै दनदन थियो धप्धपसित ।

बडो मानी गर्मी रुखतल सुती शीतलसित
झिकी जिभ्रो खस्रो ढलकसँग लेटी सुखसित ।।

थियो यौटा ठूलो सकल पशुको सिंह वनको
दुवै चिम्ली आँखा सुखसँग डटेको अति निको ।

छहारी हाँगाको हृदयकन ठण्डा गरिदिने
चरा बस्ने बोल्ने तलतिर रहेको सुख दिने ।।

बडो मस्ती पाई सुखसँग निदाईकन त्यहाँ
रहेको वेलामा सकल पशुको इन्द्र सुखमा ।

जरा बाङ्गा खोपी तलतिर बसेको अलिकति
त्यहाँ निस्के मूसा खुरुरुरु गरी दौडन कति ।।

निदाएको राजाकन रति नटेरीकन त्यहाँ
चचीं च्वीं च्वीं गर्दै वरिपरि हिंडे त्यो समयमा ।

त्यसै हेप्दा हेप्दै पछिपछि चढे आँग त्यसको
बडो नाची उफ्री खुरुरुरु गरे शब्द ननिको ।।

चपाए कोहीले रउँ पनि मुसे दाँतहरूले
कुनै नाचे चढ्दै शिरउपर लामा पुछरले ।

कुनै वर्ले खुर्खुर्, तलतिर, कुनै पुच्छरतिर
भयो नाचै जस्तै तिनकन त्यहाँ मेट्न रहर ।।

बडो मानी झर्को छिनछिन अजङ्गो छ सुतुवा
छ हप्कार्दो मूसाहरुकन बडा टुष्ट भँडुवा ।

नटेरी चल्छन् ती छिनछिन उ हान्दो छ त पनि
दगुर्दै छल्छन् ती चतुर सब छौँ झैँ रुखमनि ।।

बडो दिक्कै पार्ने सकल भुसुना मार्नु न त्यसै
न निद्रा नै लाग्यो न त सहनु त्यो खुर्खुर उसै ।

चिचीं चूँचूँ गर्ने फिरफिर हुने काम कसरी
भयो राजा जस्तो पशुसरि प्रजाका दुख घरी ।।

कुनै यौटालाई पकडसँग शिक्षा दिउँ भनी
डरै लाग्दो पंजा बहुत हलुका उठ्दछ अनि ।

लिई यौटा मूसा चिचिचिचि गराई यति पनि
भयो त्यो सिंहैले अब त भँडुवा मार्दछु भनी ।।

डराएको मूसा थरथर गरी काँप्दछ अनि

"प्रभो, माफी पाउँ अलिकति त लाग्नेछु म पनि ।"

"कुनै मौका पर्दा यस जगतमा काम प्रभुको"

 कुरा सुन्दा यस्तो हहहह गरी भार हलुको ।।

लिई पंजामा त्यो हहहह गरी भन्छ "भुसुना
तँ कामै लाग्छस् के कुन दिन कसोरी र मकन ।"

भनी हाँसी "जा जा ! अब तँकन त मारुँ यस दिन
गयो जातै मेरो सब" यति भनी छोड्छ उकन ।।

पर्यो पासा उल्टो करम गतिको एकदिन र
पर्यो पाशो आफैं कति न म छु भन्ने वनतिर ।

बडो गर्ज्यो तान्यो झटपट गर्यो व्यर्थसँग त्यो
बिकम्बा भो सारा बल, तमक, शेखी सकल त्यो ।।

सुनो आयो मूसा मुसुमुसु मुसे दाँतहरूले
यसो हाँसी जम्दै मकन नपत्याइ अरूले ।

त्यसै हेलाँ गर्थे तर जिउन बक्सी हजुरले
म छुट्कारा गर्ने प्रभुकन भएँ आज अहिले ।।

यसो भन्दै हाँसी मुसुमुसु मुसे दाँतहरूले
चपायो त्यो डोरो किरिकिरि गरी काट्न उसले ।

फुकी सिंहै सारै कुश हुन गई भन्दछ त्यहाँ
"त्यसै सानो संझी गरिलिन खिसो हुन्छ र कहाँ ?"

A 20-year-old Nepali woman was raped by three different people on the same day. Police have arrested two of the three accused. According to the police, the victim got married around a year and half ago. Her husband lives in Madanpura area of Nagpada and runs a shop where he makes bags. The victim had stayed in Mumbai for a few months following which she went back to live with her family in Nepal. On Friday she came to Mumbai by Pawan Express and went to the place where her husband’s shop is located. 

She was unable to find him and approached the shopkeeper next door. The shopkeeper, Zulfikar Shaikh (26) took her to his house on the pretext of providing her shelter. “He raped her at home and then dropped her off near Baby Garden in Nagpada after giving her food. Shaikh’s friend then took her to a lodge nearby and raped her there,” said Vinayak Saude, senior inspector of Nagpada police station. The accused then took the victim to CST to help her catch a train to go back to her hometown. 

Since the train had already left, he called his friend, Karigir Shaikh and told the victim that he would provide her with food and shelter. Karigir took the victim to a guesthouse in Kamathipura where he allegedly raped her. “We received information that a girl of Nepali origin had been brought to Kamathipura. We laid a trap and arrested Karigir from the spot. Shaikh was nabbed later. Both men have been booked under section 376 (g) (gang rape) of IPC,” added Saude.

 किराती एउटा सभ्यता हो र यो महा-जाती हो एस भित्र धेरै किराती जातीहरु छन मित्र । अनी हामी किराती थियौ र हौ पनि अनी त्यो बाहुनको जुन सन्स्क्रितको कुरा छ त्यो मात्र सड्यत्र हो हामी बहु पहिचान बोकेका किरातिहरुलाई एउटै टोक्रीमा राइ पगरी-पदबी मा हालेको जेस्तै सत्य कुर हो मित्र !!! याद होस् अब हामीले तेसो हुन दिनु हुन्न र हाम्रो पहिचान स्तापित गर्दै एतिहासिक किरात एकतामा जानुको बिकल्प छैन नत्र यो देशमा राइ पगरिले हामी निकट भबिषयमा शरणआर्थी हुने पक्का छ मित्र !! यहा जे सत्य हो उस्को जित हुन्छ तपिको कुनै कुरा पनि लुकाउनु हुँदैन के किरात को पहिचान संसार भरी छैन र ?? अनी शोषक र झुटा आदम्बरी राजा त यो देशमा हेट भने नाथे हामी सबै किराती जातिको पहिचान र अधिकार अनी दाइत्य र कर्त्य्ब नै नामेट पर्ने यो राइ पदबि - पगरिलाई हामी तुरुन्तै नामेटा पारी सबैको स्व पहिचन शाहीत यो देशमा किराती महाजातिको एकता बलियो बनाउन सक्छौ मित्र आट गर्नु पर्छ दुनियाँमा सत्यको जित नै हुन्छ र भको छ पनि !!!

 खालिङ खालिङ शब्द कसरी व्युत्पति भयो - स्वभाविक कौतुहलको प्रसंङ्ग हो । "ख्याल" शब्दबाट अपभ्रंश भई खालिङ भएको हो । खालिङ जातिहरु आफूलाई ख्याल् भन्दछन् । "ख्याल" शब्दले खालिङ जाति, बीस वा खालिङ पितृ भन्ने जनाउछ । "ख्याल" बाट व्युत्पत भएका अन्य शब्दहरु- ख्याल्च्यो- पुरुष वाचक र ख्याल्म्या- स्त्रीवाचक शब्दहरु हुन् । त्यस्तै ख्याल्ब्रा- खालिङ भाषा, ख्याल् तम्र - खालिङ मुन्दुम् , ख्याल् कम् - खालिङ निवास, ख्याल् देल् - खालिङ गाँउ आदि ... धेरै खालिङ शब्दहरु छन् । "राप्छ" खालिङ भाषाको नेपाली अनुवाद "खालिगाँउ" भन्ने बुझिन्छ । खालीको शब्दार्थ हुन्छ - बस्ती नभएको खाली ठाँउ या जग्गा । यस ठाँउलाई नेपाली भाषामा अझै पनि "खाली या खालीगाउँ" नामले चिनिन्छ । राप्छ गाँउ सोलुखुम्बु जिल्लाको बासा गा.वि.स.को वडा नं. ७ र ८ मा पर्दछ । 

दक्षिण पुर्ब मोहडा फर्केको, चोमोलुङमा (सगरमाथा) क्षेत्रबाट बगेर आउने दूधकोशी किनार १३५० मी देखि केम्जे डाँडा ३२५०मी सम्मा टक्क बसेको भूभाग, अनि मनै लोभ्याउने रमणीय प्राकृतिक छटाभित्र रहेको राप्छ गाँउ आफैमा फराकिलो, सुन्दर, शान्त छ । यस गाँउमा एउटा गाँउ/टोल छ, जस्को नाम हो "ख्यालदेल", यसको सोझो अर्थ हुन्छ खालिङगाँउ । परापुर्वकालमा माप्यका सन्तती ज्युब्यु (जुबिङ)बाट "राप्छ ख्याल" त्यस खाली ठाँउमा गएर बसोबास गरेपछि यस ठाँउको नाम "राप्छ" रहन गएको हो । खालिङ मुन्दुम्मा "ख्याल" शब्दको अर्थ पितृ या कुल हुन्छ । खालिङ आराध्यदेव "खम्नीम्य ख्याल्"लाई मन परेको ठाँउ यही राप्छ थियो । "खाली" ठाँउमा नयाँ बसोबास गर्ने समुदाय" बाट "खालिङ" शब्दको उत्पति भएको प्रष्टिन्छ । खालिङहरु पुरुषलाई ख्याल्च्यो र महिलालाई ख्याल्म्या भन्दछन् । यसरी "ख्याल्, ख्याल्च्यो, ख्याल्म्या, ख्याल्देल, खालीठाँउ वा खालीगाँउ" आदिसंग "खालिङ" शब्दको सम्बन्ध रहेको पाइन्छ । अन्तत खालिङ शब्द सुन्नसाथ आफ्नैपनाको भाषा अनि साँस्कृतिक पहिचान बोकेका एक विशेष हिमाली भूमिको बासिन्दा हुन् भनेर स्मरण भैजान्छ ।

 मध्यपुर्ब नेपाल क्षेत्रमा बसोबास गर्ने धेरै थरिका किरातीहरुमध्ये आफ्नैपनाको जातीय मौलिक पहिचान भएको जाति खालिङ पनि हो । यिनीहरु दिक्प्य र माप्य खालिङ "ख्याल"का सन्तानहरु हुन । पिता पुर्खाहरुको भनाइ अनुसार दिक्प्य र माप्य दाजुभाइ बरहक्षेत्र "सीलुखूलु" बाट आई खुम्बु क्षेत्रको तलतिर, दूधकोशी नदीको वारिपारिका ठाउँहरुमा बसोबास गरेका थिए । दीक्प्य ख्याल दूधकोशी अनि सोलुखोला उपत्यका पछ्याउदै दूधकुण्ड हिमालको फेदी नजिक ग्वान्ब भन्ने ठाँउमा आएर पहिलो बस्ती बसालेका थिए । तत्पश्चात पुर्वी मोहडाका न्यानो भूमि छ्युलेमु, डकु हुदै झरेका थिए । माप्य ख्याल साल्पा भञ्ज्याङ हुँदै पाँचपोखरीबाट सगरमाथाको काखमा रहेको (पाङमुजे¬) पाङबोचे (३,९८५मी उच्चाई)मा पहिलो बस्ती बसाली त्यस क्षेत्रमा खेत बिराएका कहानी प्रत्येक पुर्खाले बताउँछन् । गेल्जोङम्या भोटेनीसँग बुबुसा (बुक्सा) ठाँउको उर्बरा भूमि चर्चा गर्न अउल् झरेको कहानी छ । उनै गेल्जोङम्याले माप्यलाई नून् खान पनि सिकाएकी थिइन् रे । माप्यका सन्तानहरु, ज्युब्यु, राप्छ, लोम्रु, वाकु र पावैसम्म फैलिएका छन् । खालिङ को हुन् - भन्ने बारेमा लिखित रुपमा पूर्न इतिहास नभए पनि खालिङ सँस्कृति साक्षी छ । 

सर्वोच्च शिखर सगरमाथा/चोमोलुङमा -चुच्चे ढुङ्गाहरुको आमा) अवस्थित सोलुखुम्बु जिल्ला नै खालिङ जातीको मुल थलो हो । सोलुखुम्बु जिल्ला बाहेक काठमाण्डौ, खोटाङ जिल्लाको बुइपा फुलेली, भोजपुर, मोरङ, सुनसरी, संखुवासभा, झापा, पाँचथर, इलाम, दार्जिलिङ, सिकिम अमेरिका आदि अन्य धेरै ठाँउहरुमा पनि खालिङ जातिको बसोबास रहेको छ । चन्द्रु खालिङद्वारा संग्रह गरिएको "ख्याल रादु छेस्कु तम्र, श्रदेय ख्याल्च्यो पुर्खाहरु र The Gurkhas, Eden Vansttart, introduced by B.R. Bajracharya, Anmol Publications - New Delhi, India, को पेज नं.१३०, 27। अनुसार ... ... ख्यालदोस (पाछा)हरु - अ य . अ दिक्प्य, फल्ले, लवदा, सलुङ, थूःला, हाङख्व्राप, हान्दुङ, स्याइजित, म्युथाङ, क्रिसी, यामटोल, सतास, न्याम्र, माप्य, ज्यूब्, कूःल, व्याइसङ, र् कर्सङ, ख्याप्चरु, दबङ, हलबेर, हृयरिख्व्राप्, व्याम्रु, मुक्न्यार, च्युन्द्युर्यार्इर्र् धनकुल, सलच्यो, राःतो, राप्छ, ब्योल्योरु, ब्योर्योम्यर्इ, रुना, दुसा, स्युरित्य, नङख्युइव्या, त्याप्तेल्कु, अयु, स्योन्यमुख, ल्युम्म्य, नुदिपद, त्याप्तीब्वाप्, सम्नरु थम्नरु, रुम्दु, थ्यन्यरु, अस्युली, हृयरिख्व्राप, गोतेम्बु, पुङगर्र्सर् ल्यातो, म्योल्योख्व्राप, प्रोन्ज्योस, जिन्दे, शिविदेउ, लोम्रु, जिन्ती, ख्यार्तो, छिव्यसङ, व्यख्पति, गजिपत, जमानसिंह, हंसी, म्युल्युसङ, नर्र्ल्याम्, नरजित, जयकण्ठ, विन्दसिंह, जम्बसिंह, श्रीकृष्ण, केशेर्याई, मुल्कु, म्यार्सर् उम्यदिम्, हार्पत, र्याज्युमान, स्योम्त्याञ्जे, छिरिङ, न्योर्सर् अरनीजोर, मतिजोर, पर्ण्जोर, र् हर्कवर्ण्र् जगदल, ङोरोतम्, हृयार्मोती, कर्सङप्य, चोमु, ङेम्य, युतेल्कु, करभाग, धनपद, प्यार्लु, ङपकु, ढाक्सेलम, मनध्वज, ङपच, लोन्थोपद, हिरलम, नन्दलम, शंखलम, साकेप, हाङकुला, हाङसाङ, चेलोस, चोचिमी, मिरास, पारारुस, ब्यार्लु, दुसा, हलोक्सु, खेरङ, र्युब्दे, ग्वाम्केप, जसुवान, अक्स्युव्या, मादम्ल्यु, सुरतराम, रुपदे, तेप्था, राद्दा, प्याती, रज्याली, काङसिल्याम्, दूतम्, म्योल्योप्य्राम् , दम्नीजोर आदि । 

फूलनामहरु आधुनिक प्रविधि, बिकास, औपचारिक शिक्षा, परिवेश आदिका कारण परम्परागत मान्यता परिवर्तन हुदै गैरहेको छ । सरकारी कामकाजमा बाहेक न्वारानको नाम काडेर व्यक्तिलाई बोलाउनु अस्वभाविक/अपमान ठानिन्छ । साम्मान गरेर बोलाउनु पर्दा साइनोबाट बोलाउनुपर्छ । खालिङ जातिमा तरुणो/तरुणी भएपछि उपनामको रुपमा फूलनाम लगाई दिने चलन छ । फूल नाम वा उपनाम राख्दा/लगाईदिँदा सम्बन्धित व्यक्तिको चरित्र, हाउभाउ र रुपलाई सुहाउने गरी राख्ने चलन छ । प्राय यो फुलनामबाट बोलाउने चलन छ । हितैषी साथि र स्नेहीहरुलाई फूलनामबाट बोलाउने चलन छ । स्त्रीवाचक- उजम्, उजम्फूल, उरम्फूल, उरस्फूलर्,र् इछतीर्,र् इछम्र्,र् इछम्फूलर्,र् इजम्र्,र् इजम्फूलर्,र् इन्जतिर्,र् इरिस्फूल, गम्बिरफूल, गोरिम्फूल, गोरीस्, गौनस्फूल, छकस्ती, छमन्फूल, छमस्फूल, जमन्फूल, जमस्फूल, जिरन्, जिरम्, जुनम्, जुनम्फूल, जुनस्ती, जुरम्, जुरम्फूल, निजम्, निजम्फूल, निरम्, निरम्फूल, निरस्फूल, नैजती, नैनस्फूल, नैरस्ती, निरिम्, फट्टपिल, बिजम्, बिजम्फूल, बिनस्ती, बिनस्फूल, बिरिस्फूल, बिरस्फूल, मकम्फूल, मज्जती, मजम्फूल, मनस्फूल, मयम्फूल, मरिस्फूल, मन्जती, मलिम्, मलिम्फूल, मसिम्, मसिम्फूल, माइजा, माईरस्ती, मैजफूल, रसिम्, रसिम्फूल, राम्रसफूल, रिजम्, रिजम्फूल, रिमन्, रिमन्फूल, रेसम्फूल, साईरस्ती, सिमन्, सिमन्फूल, स्रि्रीस, सिरम्, सिरम्फूल, सिरस्ती, सिरिम, सिरिम्फूल, सिरिस्फूल, सिर्जती, सुजम्, सुजम्फूल, राम्जती, राम्रस्फुल, राम्रीस्फूल आदि ।

पुरुषवाचक- उजमे, उजम्लाल, उरमे, उरस्लाल, ऐनबर, ऐनस्लाल, ऐने, ऐसबर, ऐसेर्,र् इछम्लालर्,र् इछलालर्,र् इजम्लालर्,र् इरिस्लाल, गनसे, गम्बिरे, गम्बिरलाल, गुनस्, गोरिस्, गोरिसे, गौनबर, गौनस्, गौनस्लाल, घमसे, छक्कलाल, छकस्, छकसे, छकस्लाल, छत्तिस्लाल, छत्तिसे, छमन्लाल, छमसे, छमस्लाल, छमस्बर, जमस्, जमस्लाल, जिरने, जिरिसे, जुनमे, जुनबर, जुनम्लाल, जुनसे, जैनस्, जैनसे, तमसे, देउनस्, निजमे, निजम्लाल, निरमे, निरम्लाल, निरसे, नैजे, नैजलाल, नैनस्लाल, नैरस्लाल, पिछलाल, फट्टबिर, फट्टसि, फट्टलिल, फनसे, बत्तिसे, बिजबर, बिजमे, बिजम्बर, बिजम्लाल, बिजस्, बिजसे, बिरस्, बिरिसलाल, बिरिसे, बिरस्लाल, मकम्लाल, मजमे, मजम्लाल, मजसे, मनस्, मनस्बर, मनस्लाल, मरिस्लाल, मरिसे, मलिमे, मैजलाल, मैनस्, मैनसे, मैनस्बर, राम्रिसे, राम्रिस्लाल, रिजने, रिजमे, रिजसे, रिजम्लाल, रमन्लाल, रमने, रामरस् , रिमने, रिमन्लाल, रसिमे, रसिम्लाल, रेसमे, रेसम्लाल, सिमने, सिमन्लाल, स्रि्रीसे, सिरमे, सिरम्लाल, सिरस्, सिरिमे, सिरिम्लाल, सिरिस्लाल, सुजम्बर, सुजम्लाल, आदि । 

नोट - नाम्जे-नाम्चे, दिवोजे-दिबोचे, दिङमुजे-दिङबोचे, फोरोजे-फोर्चे, लबुजे-लबुचे, तेङमुजे-तेङबोचे, स्योङमुजे-स्याङबोचे, भेम्क्यार-बेङकार, खुमीझुङ-खुम्जुङ, युलझुङ-युलजुङ, ग्ल्योमर्सदोभान- लार्जदोभान, तवजे-तावचे, आदि शब्दहरु खालिङ शब्दबाट अपभ्रंश/ब्युत्पति भएका हुन् भने मर्सझुङ, ग्ल्योझुङ, नमुजे, तेःमुजे, सलुङ, केम्जे, कटुन्जे, र्सर्मुजे आदि खालिङ तत्सम शब्दहरु हुन् । खालिङ भाषामा "जे" को अर्थ हुन्छ-बोल्छ, बज्छ, कहलाउछ र "मुजे" को अर्थ हुन्छ- बोल्दैन, बज्दैन । सोलुखुम्बुबाट आएका साला (तन्नेरी), सोह्र खम्बु .....बाट सोलुखुम्बु शब्दको उत्पति भएको हुन सक्छ । 

दिल्ली : सुन्सरी जिल्ला इटहरी वार्ड न्:१२ धन बहादुर थापा का छोरा अर्जुन थापा ईन्डियान आर्मीमा (दिल्ली हेड क्वार्टर) काम गर्दै गरेको तर विगत ९ महिना देखी अहिले सम्म घर परिवारको संपर्कमा आएका छैनन । यसरी बेपत्ता भएको कारणले घरपरिवार सार्है चिन्तित छन। यो सुचना पाउने बितिकै परिवारको संपर्कमा आउन अर्जुन थापालाई अनुरोध छ भने कोही कसैले नेपाल,भारत वा कुनै ठाउँमा देखेमा-फेला परेमा तल दिएको टेलिफोन वा ठेगानामा तुरुन्त जानकारी गराइ दिनुहुन अनुरोध गरिन्छ ।